Kumpulan Go'et dalam Bahasa Manggarai - Flores Barat
April 3, 2013 at 12:59pm
Kumpulan Go’et dalam bahasa Manggarai.
1. Tawa lima gantang, reges lima leke
2. Pecing one pening, tura one urat
3. Mese bekek, penong cenggong
4. Kawe neho pale, lako neho palo
5. Neka banter nai, renggus ranga
6. Tong tilu porong mata
7. Tuju mata, kemu lime
8. Kapu one mbaru, curu one lutur
9. Pecing le ceki, tura meu wura
10. Wing agu dading
11. Sapo mese, liking langkas (Sapo mese likang langkas (?) - JeF)
12. Leso remong, rapak reke, ra’up tau
13. Pake di’a, pedeng bokong
14. Pau sapu doal dongkar (= Rencep pajung doal dongkar)
15. Toe nggonde holes (ngonde)
16. Neka paing kole tai, neka panta kole diang (neka paing tai, neka niak diang)
17. Uwa gula bok leso
18. Long ngger olo, wake kid musi mai (Lor ngger olo, wake musi mai)
19. Kaba rae, kudut kaer wae,kerok leso
20. Laki nara laing, wai weta papi (wai weta papi, laki nara laing)
21. Do’ongolo dungket musi
22. Manga go’et ata toe ngoeng, palak ata toe pasn
23. Compang dari, natas labar
24. Weri pesi lenggas sela
25. Neka tinang reme ita, neka na’a reme manga.
26. Neka tuka laing toni
27. Wuas raci weri, lebos kala po’ong
28. Pele le, panggu lau
29. Toto molor, wencu nggeluk
30. Celu mori meu, bom caling mori ami
31. Potang iring, mbaru kaeng
32. Leko ndekok bajar sala.
Tambahan: oleh Hendrik
33. Na,as koe tatang,Tihong koes riong,
34. bom one agu ata lombong lala one wekim lombong pesi.( neka ngong ata lombong lala kali ngong ru lombong muku)
35. Neka acu ngong wa,u Neka kode ngong wo,e
Dihimpun dari berbagai sumber.
Oleh Leonardus Nyoman
Nggerang...
Molas Ndoso ranga mongko
Weki bakok - wuk rae ... Nggera
Wuk lembis - pande keti seli neteng weki
Weki mancak -pande mbirakang pikiran sanggen lawa
Pasu lasar pau - ogo tiba ata dalu
Ranga lasar pandang - ogo tiba mori raja
Nggerang....
Mbilar jimak - wintas siar
Sipa mori Dima (Bima)
Sikah adak Cibal
Poto le mori Todo
Nggereang.....
Siling de endem: Pake sewae - Ipung Setiwu - Teu seambong
Pake hi mori ame... Awang
Ipung... hi inuk .........Hendang
Teu.....hi .molas nggera ...Nggerang
Keles -e lemah - mengalir mulus tanpa bunyi (kentut)
Keles- e pepet- zigzag
Seres - e pepet- buih awal di pinggir tempat masak yang menandakan akan mendidih; suara raungan babi saat dibunuh; seres - e lemah: sakit; bunyi minyak mendidih bercampur air / bumbu pada wajan saat menggoreng makanan.
Nggeleng - e lemah - nama tempat di kawasan Kolang
Nggǝlǝl - e lemah (kain cita nggǝlǝl : kain bermotif bunga yang bahannya sangat licin)
Nggelǝl - e pepet - e lemah : licin
Suleng - e lemah : sumbat
Suleng - e pepet: batang api pada bisul
Weleng - e lemah: pusing
Weleng - e pepet: tersesat
Ngeseng - e pepet : karena' Ngeseng - e lemah : mengedan. (13 Juni 2017)
Riket - e pepet : waktu yang ditentukan; riket - e lemah : lengket memanjat (pohon, besi, dll).
Telo - e pepet: bersama; telo - e lemah: kelamin laki-laki. (77 -78, 7 Juli 2017).
Ledeng - e pepet: nama tempat di paroki Tilir, Riwu - Borong; Ledeng : e lemah : terdiam (21 -8-2017)
Beheng - e pepet: lama ; beheng - e lemah: dataran rendah yang terisi air di sawah.(25-8-2017)
Deno (nama tempat di Ma-Tim ; Deno (nama tempat)
Gega - e pepet = Kaget; gega (e lemah = bermain)
Gelang (e pepet = cepat); gelang ( e lemah = nekar = kalung tangan)
Keleng - e pepet= nama orang (suku Karot di Wela) ; Keleng - e lemah : berteriak
Kesep - e pepet = penutup periuk tanah; Kesep - e lemah = menunggu (bila) ada .
Meseng - e pepet = hanya karena; meseng - e lemah = kemarin, basi (81-86: 7 -11-2017)
Ema - e pepet = nama orang; boleh (?) - ; Ema - ǝ lǝmah = bapa (ayah)
Wǝsang (nama suku) - wesang (menggantung, menaruh /menjemur di tali /kayu)
Kǝto (alat untuk potong padi), keto (nama kain tenun).
Lǝna (kering ), Lena (nama orang).
Sǝwa (penyaring dari ijuk), sewa (menyewa, membayar)
Itang (itang), apa hitu?
Itang hitu dendang (nganceng beti weki, wedol, beti siot bahkan nganceng mata lain) ata teing de seki one sengata ata wajol lage sake (tae, tombo) wedi repi (adak: ireng).
Apa rapang itang (seki)?
Ho's rapang itang (nangki).
Mede, empo Sungga Nua - empo data uku Nua Wela, Cancar - Ruteng - manga wedi repi, lake sake. Apa hitu? Hia emi apa ata toe hak diha. Du hitu, wajol purak mukang wajo kampong Limba - perang Pongkor vs Todo - iset Todo tapa muntung rungkus-rungkus beo Limba sili Pongkor. Laki de Beo Limba, hia Sungga, losi. Kudu liset Todo. Hia pande Nua. Masuk one Nua hitu hia. Tepeng nitu. Selamak hia. Toem itan liset Todo. Emon wa ga, woko kole iset Todo, losa hia one mai Nua. Wajol selamak wajol Nua, hia pake ngasang okot Nua, jadi ga. Sungga Nua. Empo Sungga manga wetan ata wai awo Tenda / Carep - Ruteng. Hia batu Weta ho' ngger eta Tenda / Carep. Weta agu kesa manga tana agu gendang one Tenda / Carep. Mese nain Sungga Nua ho'. Ngasan toe gatang tuak neteng gula hia rabo latang kesa. Kapang ngasang kesa hia, hia rabo wiga sapik mata raping de kesa. Meti wae raping ho'. Toe dia noing le kesa agu weta ho' ise lentang agu lencek ngger lau Cibal. Kaeng lau Cibal ise. Gendang agu Tana Tenda - Carep sau liha Sungga Nua. Pisa ntaung wa... hena beti mese hia Sungga Nua. Sotor wae botol agu tae wae wae mangko one ata te kawe apa pu'ng weti hot toe taa lekak ina. Ita lata mata gerak (mbeko). "Beti de hau wajol mese nai (kebanca) daku kaut ngong data," jaong data getok nipi. Damang nuk le hau!" jaong data getak. "Mau ta ite," wale koen agu geso. Apa hitu?" rei data mata gerak."Pulang tau asu kesa agu weta. Mento ise ga, on losi ngger lau Cibal. Tana agu gendang dise pakelaku, padahal dise morid sangged situ," tura diha Sungga "Nua. Eme ne nggitu, so caran kudut nganceng dia beti dite ho?" rei data Mbeko ho'. Sokaut menurut iten ata dia'n. "Ite paka sondo kamping kesa agu weta Gendang agu Lingko Tenda Carep. Hambor agu ise," jaong de ata Mbeko. Pande ne nggitu liha. Benta Kea agu weta sot losi ngger lau Cibal. Hambor ise. Gendang agu Lingko Tenda - Carep jadi hak dise kole. So' latang mosen hia Sungga Nua ga? Nai Ngalis tuka nggengga de kesa agu weta, ise taing lingko agu gendang Wae Buka latang Sungga Nua. Dia beti diha Sungga Nua ho'. Metek mose one Wae Buka. Beka agu buar waen. Wesak neteng bendar agu lako neteng kampong ngo kawe mose. Manga ata 4 taus ngo nger sale (Kolang). Ise situ: Ngkaru - Ngkarak, Kalang Batang, Pedim - Jeri -. Ngkaru Ngkarak agu Kalang Batang toko ngger one Suka (Kolang).Beka dise situ manga uku Nua Gendang Suka - Lambur - Satar Ara. Pedim Jeri toko ngger one Teno. Beka dise situ manga uku Nua Pedim Jeri siot manga le Wela - Kotok - Rejing. Wajol beka weki ga manga ata long ngger one Terang (Boleng), Doro (Pacar). Hitu Nunduk hia Sungga Nua. Hia itang wajol toe hiang woe, emi gendang agu lingko de woe.
Nunduk de ase kae ata asli one mai Wangkung ata laki ngger wa Pasat / Ruis - Nggalak - Reok. Asli beo dise one mai Wangkung, Rahong. Ngo kawe mose ise. Ita wela mata wa Pasat. Kaeng wa Pasat. Kawing agu ata wa hitu. Kaeng one. Lahos toe la't sama tau. Am wajol tadang. Rabo ase kae one Wangkung, Rahong. Ise manga losa tombo toe naun. Bete hubungan ase kae dise so'. Mori hot wai wa Pasat toem protes kolen. Tiba liha. "Yang terpenting toe oke laku,landing le meu. Sanggen ata da't kolengger one ru's." wale de kraeng ho'. One mose ngger olon,manga kin saron hubungan dise. Landing, menurut adak, toe poli le saro ne nggitu kaut. Mesti manga adak. "Ise ata Wangkung harus buka. Ai ise ata losa reweng da't danong. Manga sengata anak de Mori hot kaeng wa Pasat - Ruis. Hia manga get nain kudut hambor.Ngo batu hae wau'n hia eta Wangkung. Apa jadin? Hia hitu hena beti poli hitu mata. Ho'de betuan wajol wedi repi - lage saki. Poli re'ing: Ata Wangkung sot kaeng wa Pasat - Ruis neka sergagas tegi te hambor agu ase kae eta Wangkung - Rahong. Eme wedi repi - lage sake, one weki bae. Apa betuan wajol lage sake - wedi repi? Beti agu mata. Perlu idep tombo / reing
Tombo sale mai Wela: sengata awo mai Ajang - Rahong -kawing agu ata Wela wiga manga 3 anak inewai . Landing so kot so' du hitu, mori ajang so' toe mengaku 3 anak koe situ anak diha. Wina ho' ga lego liha. Manga sengata uku Nua (Nemo) lili Ine wai ho' agu anggom sangged anak 3 so'. Tua' anak koe ine wai so' ga. Wai ise. Denge sipi sopok bhawa wau dise toe hia Nemo le Wela, landing awo wau dise awo Ajang, Rahong. Hia Nemo poli jaong agu ise, termasuk ngger one sanggen koan: neka manga batu ngger awo Ajang. Landing sengata koa ho', humer nain kudut ngo baru wau'n awo Ajang. Hia ho' wedi repi, lage sake. Apa betuan? 2 tau anak de koa ho' cacat. Ho' wajol wedi repi lake sake.
Kraeng Alex Maji. Hia uku Welo. Seki dise Pake. Sa leso, hia ngo one uma. Ata uku bana nganceng hang Pake.One uma (sawa) rame epang (kawe) pake, Humer nain Alex kudut te kawe pake. Hia lut hae ata te kawe pake. Woko haeng pake so' teneng / tapa lise te hang. Hemong liha Alex bahwa hia toe nganceng hang pake. Hang liha.Padahal ireng uku dise te hang pake. Apa jadin? Robos one wekin. "Sala manga hang pake hau?" rei data tua'n. "Eng..., walen agu segol. Woko mengaku liha, manga adak kudut inan beti hitu. Apa adak te pande dia' eme wedi seki?Toe kolem di baen laku. Perlu rei ata tua'.
Manga pisa kejadian sale Wela.Manga rowa ata (uku Welo) landing toe rowa one Mbaru landing one tempat bana: Agatha Majul ( rowa one uma,Nderu.).; Stanis Nami, rowa sale puar (du kawe haju api), Min Pamung (rowa le mbaru de anakn, hia Lely le Cancar). Rowa so' dara ta' ? Danong empo de uku Welo rowa one tempat rampas,du ngo rampas le Bajawa, Ngada.
RUDAK
Apa hitu rudak?
Rudak hitu beti data mensia wajol hi pande sengsara (dendang) kaka ko po'ng. Rapang bobol ular toe sampe mata, mose kin landing dendang mosen. Ko poka haj, hana kaka wiga sengsara ko dendang mosen kaka ko haju hitu. Neho mose de kaka ko haju hitu nenggitu kole mose diha ata panden. Rudak hitu neho rapang, beti mata wiga nggisek, reu hiot to nganceng inan.
So pande di'an?. Lata tua biasan pande adak, rapang one temek ko one uma ko nia tempat rudak hitu.
NGELONG
Ngelong hitu: adat te hambor mensia agu darat /kakartana siot peheng wajol gauk de mensia. Ngelong biasan le ruha. Rapang, Tanggal, 28 Oktober 2014, one Wela manga ngelong. Apa sampit? Hia Esy (Sisilia Sangur) beti da't. Ba awo Mbaru beti (Rumah Sakit). Itan lata wajol rudak wa Bangka. One bulan September / Oktober 2014, manga sensor haju pao de emad Megy (kilo diha Esy ) wa uma hitu. Menurut ata mbeko, dendang beti diha Esy ho' wajol rudak. Manga darat / kakartana ata rempe le haju, wiga beti, beti ndarut agu kelo data dot panden. Te hambor agu kudut dia beti hitu tara pande adat ngelong, tegi ampong agu hambor agu kakartana siot beti wiga betuan, heal ko sehat mose de mensia. Du adak ngelong hitu, pande ruha. Wada ruha. Ata panden du hitu hia Ende Regina agu hia Ende Wia.
Latang ata Manggarai, jarang hitu paeng hiot mberes, teger, pintar. Jarang nganceng te tekek mendo laing. One Golowelu, manga jarang tekek ata nganceng batu le run kaut salang kudut ngo one mbaru. Jarang hitu nganceng te leti laing. Jarang nganceng te pake te rie laing. Eme dia jokin, nganceng jiri menang. Jarang kole nganceng pake te pake du ngo perang. Empo uku Nua / Maras Welo one Wela - Cancar - Ruteng - Manggarai, manga jarang du leti ngo perang. Ngasang jarang hitu Balo Wela. Jarang kole nganceng te pasa weki (belis) laing. Jarang nganceng te pika kudut kawe doi kot paluk agu tana.
Eme du lako lage wae mese, jarang olo isuk wae mese / wa', itu po lako. Isuk hitu te damang, nganceng ko toe liha lagen wae hitu. Eme nganceng, lako terus ngger olo, eme toe hedong kole musi.
Adak paki jarang bolong:
So' tara paki jarang bolong?
Tara paki jarang bolong, ai susung dise empo (wura - seki) one nipi, jarang bolong cocok te koso long le golo, wasi saki one nai. Sangged long agu saki ata bang nagki laing, tekek one jarang bolong keta tuang ba kamping Mori Wowo kudut mose de lawa golo penong molor:
Uwa kali ga haeng wulang, langkas haeng ntala, lempo haeng leso.
Manga sabi one nai neteng ata:
beo elor penong ndekok,
natas labar nalar sala
Mbaru kaeng penong raung (ndekok).
Sanggen lawa manga sala (le tombo, get, gauk /pande):
* Mora weki: teti toe desing, lako toe baro: dara ta'
* Mora adak : toe bae adak dia te hiang Mori Ngaran, hiang sama hae ata (daku ngo data, toko toe kop, kalek toe pate; hiang lino (wae, puar, uma, beo, natas, compang)
* Mora nipi : nipi te sekola, nipi dise empo: langkas haeng ntala, semol (lempo) haeng awo matalseo, uwa haeng wulang,; neka behas neho kena, neka koas neho kota
Kaka/ paeng apa ata perlu laing te dungkang sangged nendep - du Paki Jarang Bolong:
Jarang Bolong: 1
Asu buta bolong: 1
Manuk miteng / bolong: 2
Manuk bakok: 5(?)
Ela Miteng: 5 (?)
Mbe
Ruha
Kala - rasi - tahang
.......
Pakaian adak:
Ata rona: Songke, sapu, baju bakok, tubi rapa
Ine wai: songke, mbero, bali belo
Tanggal 3 - 7 Juli 2013.Manga adak paki jarang bolong one Wela, Cancar, Manggarai, Flores - NTT. Ata Teras, Rahong Utara ata meka landang du sasi.
Tanggal 11- 12 Juli 2015, manga adak paki jarang bolong one Sama, Kuwus, Manggarai Barat , Flores - NTT. Ata Tengger ata pokang du sasi.
Bebolon manga paki jarang bolong sale Lasang one ntaung 19....., ata Wela ata meka landang du hitu.
RangkaianacarapakiJarangBolong (pengalaman one Wela, Kecamatan Rueng, Kabupaten Manggarai agu one Lecem desa ......., Kecamatan Cibal Barat,Manggarai, Flores, NTT - Indonesia)
No.
Adak
Material / bahan- tujuan
Jam
Tempat
Keterangan
1
Mbele manuk miteng
Manuk miteng te oke sopel (jurak, toko toe kop)
Pkl 15.00 mane
Sungawae /
Pere/ longka
Tudak/ wada: tukangtudak
Bakopete mbele manuk
2
Mbeleasu buta bolong / miteng
Asu butangbolong – oke sehak
da’t: mbele ata, dara ta’
Bagi suku Indian, terutama suku Lakota, kuda bukan sekadar alat transportasi atau hewan peliharaan. Mereka menyebutnya “Sunka Wakan”, yang berarti hewan suci. Kuda dipercaya memiliki roh dan koneksi spiritual dengan manusia. Ia bukan ditunggangi dengan kekuasaan, tapi dengan rasa hormat. Dalam tradisi mereka, kuda bisa merasakan niat hati dan mengenali jiwa tuannya. Sejak diperkenalkan oleh bangsa Spanyol pada abad ke-16, kuda langsung menjadi bagian penting dari budaya banyak suku Indian untuk berburu, berperang, dan sebagai simbol kekuatan dan kebebasan. Kuda bukan hanya sahabat, tapi bagian dari keluarga dan semangat hidup. Sunka Wakan adalah lambang keharmonisan antara manusia, alam, dan roh leluhur. #shrots#info#wawasan#faktaunik#beritaterkini#trendingshorts#fypシ゚viral#history