KAMUS BAHASA INDONESIA - MANGGARAI
http://repository.unikastpaulus.ac.id/144/1/3._Kamus_Bahasa.pdf
https://drive.google.com/file/d/1CebWMcw9wQ7HQ58_0syGIcojtqZBvLDr/view
A
Adagium = Go'et =
abjad, berabjad sangged hurup
adalah = ngong, te
adalah = ngong, manga betuan, mangan, kréban nggitun, niho nggitun, ného nggitun ---- (KBM - I , hlmn. 3)
Aklamasi = ngolot
Amin = Amen
Adil = adil, ari, arit, raku, pisik, agil;
mengadili caca mbolot, toto bicar;
peradilan adak caca bantang, adak
toto bicar; pengadil adak te caca
bantang, adak toto bicar; pengadilan
lutur de adak te caca bantang, adak te
toto bicar
akrab cuker, olét, wékol; mengakrabkan kopé olét, cawi, pongo; keakraban réncéng
angka1 angka, nomor, poin; --Arab angka data Arab; --kelahiran angka dod ata loas; -- kematian angka dod ata mata; mengangkakan pande angka; perangkaan teing angka, tulis angka
angka2 nuk, get, bet
abnormal =di’o dolok, dio dalok, ata toé molor
adpokat= advokat, pokat kémpo baba, kémpo
adon, mengadon = halok, kalok, kélok, hamol
adonan = kabo
Apa lagi = apan kole.
Anak / menganakkan = wing
ajar setudi, nungku,
tuké guru, toing,
titong, ajar, koréng,
kérong, ancok,
nggopu; pelajar ata
sekola, ata
nungku; pelajaran toing,
titong;
toming; pengajaran téing
titong,
tabing toing
ajaran titong,
wahéng (KBIM p. 5)
B
bahasa1 mu’u, tombo, curup, palak, jangkong, jaong
bahasa2 tanda ata runing lain émé tombo, tombo ata paké lata nia kaut wan, tombo, palok, léjong;-- baku tombo ata tu’ung; -- buku tombo ata kopn émé tulis molé; -- daerah tombo ca tana; -- dagang tombo de ata dagang;– ibu tombo de ru; -- mati tombo ata toé paké laing; -- nasional tombo ata paké oné ca negara; -- pengantar tombo ata paké te toing anak, céngkan tombo; – percakapan tombo leso-leso;-- persatuan tombo ata paké le lawa ca negara; -- resmi tombo ata paké oné undang-undang negara; -- sehari-hari tombo laséng leso-leso berbahasa di’a tombo, di’a curup, di’a gejék; perbahasa tombo te tandik laing, go’ét tombo adak
bahasa3 ai le, lut, landing, somong, lorong
bahasa4 ce koé, sa kaé
bungkuk = wekos, wokus, tekos, tekong, wengkong, wéngkung, wegong, sokuk, tokok, wogong, konggong, wo’us, wekus, tonggok, mbekuk, tokuk, okos, rogom, rigom, wongkang, gokos, tu’a dunggak, wungkok, wungkuk, jokok, weut, wengkuk, tekok, rehap, dénggos, nggokok, tengguk, rehe, kagom , dungguk, dukuk, songkuk, dongkuk, dégok, nggiténg, wikuk, here-honggo, horo-hoko, pekok, mbeker, ghoro- ghokong, ndekuk, wekok, li’ér
baca, membaca toto surak, bacang, basa,
baca; membacai mantra = rénta guru, humi-hamit, gumi-gamit, tuké guru, kumit-kamit; membacai dondé bacang;
membacakan bacang latant ata, tombo/curup; terbaca poli bacang; ngancéng baca; bacaan latang te
baca, te baca laingn;
pembaca = ata te bacangn, ata bacan;
pembacaan = wintuk te bacang
baik = di’a,basot, gemang, bungas, nunga, bois, madis, ata retes, muti, delék basé di’a, bias di’a;
bahwa tua,
landing, te, ata, bot, bet (KBM hlm. . 24)
bahwasanya te tu’ung,
tu’ung-tu’ung, , tu’un, tu’u-tu’un (KBM hlm. 24)
bahwa = tua, landing,
te, ata, bot, bet
bahwasanya = te tu’ung, tu’ung-tu’ung, tu’un, tu’u-tu’un
biwa = luju (KBM hlm. . 48)
blakblakan = wa mai nain, toé ceha, paki daran, toé boné, loak taun, tombo taung, tura dungka, wu’as
bingung = mbolot, jelong, bules, mbirimbarang, cere-haha, bala, cerengangang, dipuk, nengge-rua nuk, cibul, cala-nga’ak, cihi-caha, sempet, caweng, jingi-jangang, jubet, cebel, randat nai, bele-bukit, buki-bakit nai, laba mata, lungang, iki-aka, enga, jengel, jungu-jangang, jengeng
bilang1, berbilang pisa, bilang, rékéng, curup, lepar, wongka;
membilang bilang
terbilang ngancéng bilang;
bilangan do, angka, poin, nekid; ~ gasal ganjil; ~ genap jepek, jepok;
pembilang ata bilang;
sebilang néténg; ~ hari néténg leso; ~ waktu dunian kaut; sebilangan do ného, nekid
bilang2 tombo, curup, ganda, palak, joak, jaong, présa, nunduk
bintik bombot, bo-sela, detak, masang, paru, rugut, sasér, génté, péra, kelang, ringking, pok-sela, lahi, dantel, dental, rengke-ngkiong, mbere-tik, nggerenggopak, busit, mberi-pik, repek, ntélang, wunteng, burik, rompok, ringkik, rintak, mbopak, mborakmbopa, riking, buri, boraka
bintil bokol, bo-leso, bolar, gintil, kimit, remis, ronteng, bocor, poko, rungkus, bobot, poko-lahi, robos, peke-lahi, mbere-tik, wuté, lahi
bintit kimit, bombot lupi mata, wuté bintul bara, bokol, bobot, bombot bintur ka’ar, capat, campat, sapat
bego = bapa, enga, bodok, bapa béngot, béngot-bangot, ingi-anga, bénga, bingi-bangas
buka = céngka, séka, wuka, léngka, uka, lékang, léka, wé’it, wukes, tuas, léngkas, wugas, rampi, bentang, wénggar, léngkang, wingkil, wi’ak, wikak, ci’ap, winti, gégal, wéngkar, nggenggang, ka’us, along, lekas, lolang, wékak, ronda, arong, saké, caké, olong, liko, wéngkas, wintir, winggit, hulés, nggulap, hulat, nga, jangar, pa’u mu’u, bangga, lénga, hopo, kencéra, kingkir, bégas, hembér, caca, sasa, nggélak, bembér, lenci, wérok, nganga, langa, gangak, géngak, nganggum, mengap, tongap, ntingép, nci’ép, wingis, ranggas, génggél, mbikas, téa,cileng, mbéak,angak, wela, mbiger, mboger, mbuak, mbugak, mbiker, lujap, mberé, nggiré, gimi, léjir, nggirét, jiler, kanga, wancas, singok, bongat, jilor wangas, ngangat, léngak, wancas, ngangak, wongas, géngap, léla, songgal, tangkal, takal, réang, gekak, réat, sangga-léa, tongak, mbingol, wengel, songéng, songgéng, léngap, ntangas, légang, lencak, longap, ndéla, péwang, mbélar, géwang lendur, nganggak, buwar, ri’as, ngi’at, nggulér, potok, pantek, hemot, lapi-loat, nga’ang, ngé’ang, mbangang
C
cembes, sembeh = adem, menyenangkan
Cikel =holek = aksen
Campid =rajan = alasan
D
Deringo = Jéngok, mara wio =dari pada = itu po (?) - Terjemahan hoo, aku emi one mai terjemahan PB , Tombo Pete Gori de rasul-rasul 5: 29: "Mai Wale di Petrus agu rasul;-rasul situ: Ami paka lorong Mori Kraeng itu po (daripada) lorong manusia). ).
duka mohas, susa, wéong, posong,
moghas, momang, walu; berduka
mohas nai, walu, ngawa-ngaés, ngiwingaés,
ghindi-ghaés, ninduk-nandu,
mbitu-mbatut; mendukakan
pandé
susa; kedukaan manga susa, cibeng,
leso ciweng, niwi-naés, ghindi-ghaés,
ninduk-nandu; berdukacita
walu
(KBM hlm. 104)
E
Edukasi = Ajar, titong, tatong, toing, running,
F
G
Guyup = Mosѐ raѐs, mosѐ cama, ka’ѐng cama =
Geleta = Tawu, robo
H
hidung =
hal (tentang keadaan, peristiwa)
perkara, soal, pate, roja, raja, betuan;
hal (tentang) pѐtѐ, patѐ; hal ikwal
wangka, waka, pu’ung, campit; hal itu
padahal tangkur, agut, tanggur, kari
po, kali po
Hadap , menghadap = cumang tau, regha tau, ra’up tau, kamping, cumang dungka;
berhadapan(dng) = pande cu, dungkang,
hubung, berhubung tungku,
tuku,
mancung, ntong; menghubungkan
tungku, tuku; berhubungan
woѐ-joѐ,
woѐ-nelu, baѐ tau, tingon tau, woѐ
so’ѐ, woѐ
mangir (KBM hlm. 153)
I
iring, beriring = londang, ndorik, tondang, ndorak, luda, lepes, doring, dindir, lekes, lawѐ-luja, let, londing, lotam, nitu-natut, lujak, doro, duluk, nggulung;
beriring-iringan keluar = hala-haur; mengiring(i)= mengikuti
dundas, tѐter, dondѐr, bѐtor, kuring,
dindor; mengiringi= menyertai ndarut;
mengiringi sst njanjian cual
indah1 = di’a, manik, nau, ket;
mengindahkan , mempedulikan = bilang, pinga, mpogak, ndѐkѐng, pènga;
tak mengindahkan orang = dagu-da, danggu-da, buѐ-baѐk, rendak ata
indah2 = pinga, sѐngѐt
J
Jangan = neka
Jangan-jangan = Ai-ko, maki ko, makik.
Jamur api = Lulang
Jarak = Lanta, ndar, andong, lanta lagot, pandu , pandu-kadung, pandu culu
Jantur =
Jam= Ongga (?) . jam 05.00 pagi = Rubu-rebem, nggili- ngelak ; jam 09.00-10.00 pagi = masa-galang ; jam 12.00 siang = leso lѐsak-leso tiling ; jam 13.00-14.00 = holes leso
Jantung = Pucu, pucu-lolo, wua-pucu
Jasad = Tobo = jasad
jadi = laus, ruda , jari-jiri, cemol, poli, cai olo, jiri, jari, éng, ciri, cirik
K
Karena = Ai, losing, woko, méséng, ngasang,, soho, landing, néséng, lodok, cupung, supung, ina, iop, inak, wuku, lété le, lohéng, tau, manat; ;
naha, nagha, nahat, op landing = oleh karena;
tara, landing le hitu, sogho = oleh karena itu
khasiat umuk, betuan, guna laing, di’a
laing, upas
khusus dion kéta, dion muing, toé cama, toé sama.
khas dio(n) kѐta, dio(n) muing
khasiat umuk, betuan, guna laing, di’a laing, upas
khatam tamat, poli, poli ga, ruda
kemudian wa-wa, le, musi, ding, poli, hitu, og kali, itu kali;
saat yang kemudian musi-mai, teke musi, ho’o
musi, teku musi, itu musi, gho’o musi, musi mai
katup japet, ra’um, képet, kempé, tadu;
mengatupkan mulut kemeng, emeng,
tadu mu’u; mengatupkan peti ancem;
mengatupkan pintu tadu para, nggalu;
khas = dio(n) kѐta, dio(n) muing
Kekhasan = ??
191
K
katup = japet, ra’um, képet, kempé, tadu; mengatupkan mulut kemeng, emeng,
tadu mu’u; mengatupkan peti ancem;
mengatupkan pintu tadu para, nggalu;
kecuali = bom, kolé le, aikn émé, taém nenggitu, émé nggitu;
kecuali kalau = bom émé, bo émé;
tak terkecuali = léndur, sanggén
L
Labu = Bila, bilas, bongko, buang, ndéik, ndik, tawu, cewak, wecor, wil-mésé, bongo, bongko, lambur, mbokar, mbocil, robo, tawu, ndési, ndési keliténg, gentok, doké, robo, sowong, dongké, loang, sewak, labu jepang, ndisi, kelas, markedila, petola, labor.
lain = bana, ca bana, sa bana, ce-bana, se bana, dio, iwo, woléng, dolok, cangkang, bali, duang, tengo, akin émé, taém nggitu, walé, aikm, kolé, kolé ca, dé’it hitu, ngata, cengata, oloolo, agu iwod kolé, dé’it, ngai dadi, wo-léng, dio, pé(-pat), dio dolok, molé, maik-ko, léléng, ngai, dion
selain = be péang mai, ce banan, iwon
lanjut = lèwe mosèn, ruda, nunda, rodu, nundang, ruda, poli, danung, nggaruk, ruda-olo
lemah lembut = jinggop (
rendah hati = lembak nai.
Kelegaan = cembes
lamun, mengelamun = lo'ut (tendur, nuk toé nipu, lo’ut), KBMI p. 230)
M
Maka = mai, ngong, tara, le hitu, le itu (KBM hlm. 254)
meski, meskipun = mosok, mail, muk, réjém, posok, musuk, koném po, koném
manusia ata, ata-raja, mandu-sia,
mando-sia, emsia, mesia, manusia;
manusia hutan iné-wéu, empo-wéu,
poti-wolo, mbitur, wiu, kakar-tana,
ata puar; manusia pertama empo-
été, empo laring cain, embo eté, empo
déong, empo walok; nama manusia
dalam bahasa roh inci-ancang, rasi-
rasa, rinci-ranca, risi-rasa
mau1 ngoéng, lilek, lélak, gori, ngoéng-te,
picek, berus, benca, endu, niak, é’én;
mau apa-apa luni-lani, lumi-lamis, niak
apa kaut; mau sesuatu gori, manga na
niak; kemauan pandé, ngoéng, galéng,
niak oné nain; kemauan sendiri nai
run, mbitur nai, lorong ngoéng run,
titi nain; semau-maunya tomang, nai
run, sanggén, sanggé ngoéngsereru,
ala nai run; kemauan keras harat nai,
gharat nai, wungkut, mukut; rupa-
rupa kemauan nga’it, no’i –not, do
bail ngoéngn, do bail niak
mau2 bara, kudut, turung, tau, bere, nga,
ngaho, berut, ber; hampir mau kudut,
bo keri; maupun molé, nga, agu, na;
baik...maupun ot...ot, o....o, di’a po;
semau-mau ca’u-ca’u, ngoéng nai, nia
ngoéng, nia ket niak
Maka = Mai, ngong, tara, le hitu, le itu
Maksud = betua, laing, nuk, salang, tara, lir, hajat, mana, ibot, kuré, émé, duha, wua, icin, isin; Maksudnya = ngong, pu’un, lako(n), cai, betuan,campit;
Itu maksudnya = itu-po, itu-pé, te co’on, itu betuan;
Apa maksudnya = tetaun, té so’on, taun, co’o cai wan, ntaun;
Bermaksud = nuk, nanéng, kudut, manga tara, kuré, nanek, ajek, kaweng, betuan;
bermaksud hendak berkelahi = ngaru-ngaru, ngaro ngai, ngara;
memaksudkan = rencu, ngara;
dimaksudkan untuk = kinda te, kindat, latang, ngara
maksum loa, lempok, luput, sengit,
mafhum = Idep, tingo, baé,pecing, pa’ѐl, tingon, pesing, so’uk
masuk = ngo nggeroné, to’o woné, ocok, oné, woné, masok, boné, puci;
masuk turut serta = oné, woné, ono, wa’ung, wa’u, manga;
masuk dalam lumpur = mboset, rombot, melé wa mai pitak;
masuk dalam-dalam ke tanah = celer, lemang, dilem;
masuk diam-diam = lio, jakar-junuk, enop, pio, nggios, junuk;
masuk di antara = celot, cecor, umber, cali-celot, mbelos;
masuk di antara orang banyak dengan mendesak = ucer, dedek, usip;
masuk dengan membungkuk ke dalam= hapok, rombes, lomok, ucuk, ngokok, nggokok;
masuk ke dalam baju= wocok, cuki, konok; masuk berebutan = cewur, lengga, dedek, supung;
masuk sembarang = wocak, wosak, keca, puci nian ket; masuk terus belung;
masuk lubang tak dengan sengaja = pangé, nggasér, mbelos, rumbet, rombot, nggasar;
masuk akal = lésuk, pas;
memasukkan = ke dalam puci, pusi, pucing, cecop, taking, coga, cuber;
memasukkan = ke dalam api bopok, popak, tapa;
memasukkan sesuatu ke dalam lubang = rundeng, ceci, pusi, cuber, tewo, oké;
memasukkan sesuatu ke mulut = pao, tasuk, pumek, sosop, pucek, wucek;
memasukkan obat ke dalam luka pujek, pucek, tatap, lun;
memasukkan ke penjara= unteng, udeng;
memasukkan beras ke dalam periuk = buri, sor, coga, na’a;
memasukkan sayur/daging ke periuk = rencing, na’a;
memasukkan dengan paksa = pucek, runet, renot, deling, wucek;
memasukkan di antara = ceko, cengal, sengal;
memasukkan di bawah tanah (menyembunyikan) = rusuk, rawo, udek, kambong;
termasuk oné, woné, laing, na’a oné, na’a woné, wok; (KBMI hlm. 263)
termasuk di sela-sela gigi = cengat, senget;
termasuk ke dalam lumpur = melé;
masukan = icin, nuk, cica, jangka, sesi, pusi;
kemasukan roh jahat = iling le jing da’at, jiki-jakat, hena le jing da’at,
ghena le jing da’at
masuk ngo
nggeroné, to’o woné, ocok,
oné, woné, masok, boné, puci; masuk
turut serta oné,
woné, ono, wa’ung,
wa’u, manga; masuk
dalam lumpur
mboset, rombot, melé wa mai pitak;
masuk dalam-dalam ke tanah celer,
lemang, dilem; masuk
diam-diam
lio, jakar-junuk, enop, pio, nggios,
junuk; masuk di antara celot, cecor,
umber, cali-celot, mbelos; masuk
di antara orang banyak dengan
mendesak ucer, dedek,
usip; masuk
dengan membungkuk ke dalam
hapok, rombes, lomok, ucuk, ngokok,
nggokok; masuk ke dalam
baju
wocok, cuki, konok; masuk
berebutan
cewur, lengga, dedek, supung; masuk
sembarang wocak,
wosak, keca, puci
nian ket; masuk
terus belung; masuk
lubang tak dengan sengaja pangé,
nggasér, mbelos, rumbet, rombot,
nggasar; masuk akal lésuk, pas;
memasukkan ke dalam puci,
pusi,
pucing, cecop, taking, coga, cuber;
memasukkan ke dalam api bopok,
popak, tapa; memasukkan
sesuatu
ke dalam lubang rundeng,
ceci,
pusi, cuber, tewo, oké; memasukkan
sesuatu ke mulut pao,
tasuk, pumek,
sosop, pucek, wucek; memasukkan
obat ke dalam luka pujek,
pucek,
tatap, lun; memasukkan
ke penjara
unteng, udeng; memasukkan
beras
ke dalam periuk buri,
sor, coga, na’a;
memasukkan sayur/daging ke periuk
rencing, na’a; memasukkan
dengan
paksa pucek,
runet, renot, deling,
wucek; memasukkan di
antara ceko,
cengal, sengal; memasukkan
di bawah
tanah (menyembunyikan) rusuk,
rawo, udek, kambong; termasuk
oné,
woné, laing, na’a oné, na’a woné, wok;
termasuk di sela-sela gigi cengat,
senget; termasuk ke
dalam lumpur
melé; masukan icin, nuk, cica, jangka,
sesi, pusi; kemasukan
roh jahat iling le
jing da’at, jiki-jakat, hena le jing da’at,
ghena le
jing da’at ((KBM hlm. 263)
Menurut = ........... rapa? / Pange ? tunti? ( JPS, 28 Mei 2025).
menurut/sesuai lorong, lut , tunti KBM hlm. 431)
N
Ngelamun (lamun) = lo'ut (tendur, nuk toé nipu, lo’ut), KBMI p. 230)
O
P
putus beté, betét,
rembeng, kembet,
kembeng, kemuk, botot, raés, ceret,
rembet, kimbet, kembit, kimbeng,
putus, rimbeng, peté; putus
(patah)
mecuk, gepuk, repuk; putus
dikerat
keter; putus terlepas kendong;
putus (selesai) leti,
lekok, teli; putus
menyusu beteng; putus dipotong
kéjot; putus urat beruk wasé
celi; putus
pembicaraan reti;
putus persahabatan
bête-keré; omong
putus-putus dapadaong;
tertawa terputus-putus
dengket, dengkot; hampir
putus ngéo,
ngéo-ngélé, kindeng, léong, ngé’ot,
ngéok, lénggé-léong; lekas
putus
remput, komét bête, rempuk; putus
asa dopo, cuba, lengger, kubang,
uncang, cumpu, pulung, ndeher, teges,
maggot, cumpa, cubing, léntok; putus
nyawa cemol nai,
bête nai, kandit nai,
holol, holut, kandut, mata, taung nain;
memutuskan cerep,
wérét, kémpu,
kému, retus, wénco, kéntek, péntek,
keto; memutuskan
perhubungan
kendok; memutuskan
pekerjaan roporo’ot;
memutuskan pembicaraan/
perkara poka,
ngalis, nggepuk, peas,
ri’o, ndapu, tepo, wetung, ropo,
si’ang, repus, rekok, pias, weté, pentu,
keret, kerep; memutuskan
tali keti,
weté, ropo, wetas, reti; memutuskan
tangkai kelapa kocél;
terputus-putus
menangis liér; jatuh terputus-putus
tat, tot; keputusan
poka, ngalis, ri’o,
ropo, retus, kéntu, tepo, saké, repus,
rekok, weté; pembicaraan
yang tak
berkeputusan jojak,
joak, tuas; buah
jatuh tak putus bere-bocak,
dut;
menangis tak putus hohol,
nenep,
na’us; tamu datang tak
berkeputusan
lenéng, lulling, aluk, aruk
(((KBM hlm. 326)
paling1 = wéntong, péléng, pius, wéntot, mbiur, mbiul, lé’ap, pétot, holés;
melihat berpaling = hélo-halo, liok-lao, lélo-lalo;
berpaling kepada = longgat, jelong, holés; terpaling béngél, cénget, pétot, holes, bintat
paling2 cimo; paling akhir comong musi, muhi pohit, musi lok, musi comong;
paling-paling = tanda, sangga
pribadi= weki run
Puji syukur = kepok
Q
R
rewung, lana, rewun = halimun
Rampo, rampo tombo = interupsi,
rumpun1 pu’u, impung, mulit, émpung; (KBIM p. 345)
rumpun tanaman émpung, pu’um;
rumpun pisang limbong, pu’um;
rumpun padi, rumput pongko,
ujun; rumpun tebu ambo; rumpun
tumbuhan yang berselang-seling
bombo; rumpun bambu besar asa,
émpung de betong
rumpun2 uku, wa’u, ca empo
TIPS dan Trik Cerdas cara menmviat persegi dari 5 Balok
https://youtube.com/shorts/Fs2MX1SGzVQ?si=0tGrpGMp77SBpvv2
S
selamat1 selamak,
cébo, hang ta’i acu,
riwok, nandun, wekar, cinggor, cihor;
menyelamatkan mo’éng,
mbo, saka
mosé; mengharapkan
supaya selamat
dari bahaya cépé,
sémbéng, sambé,
lécé
selamat2 tabé; ucap (KBM hlm. 360)
sampai1 = caing, cai, dengkir, sanggé, nang, laong, sokor, kesep, sai, tua; sampai pada tempat terakhir dopo, haéng; sampai sampai cai-cai, rodo cai, saisai; menyampaikan persoalan kepada penguasa/adat lélé, mboték, buang, baro; sampai ajalnya tepo dongkar, tepo do’ar, ceha dali, rowa, mata, ronco pajung, renco pajung, pa’u sapu, kemu limé; sampai puas nukung; sampai kekal dengkir lén, tédéng lén, dengkir tain; sampai kepada detaildetail pir, hencér, lencér sampai2, menyimpan (menggantung) kain di tali atau di paku cépa, wésang, wéo, téong, pari, cémpong
sampai1 = caing, cai, dengkir, sanggé, nang, laong, sokor, kesep, sai, tua; sampai pada tempat terakhir dopo, haéng;
sampai sampai = cai-cai, rodo cai, sai- sai; menyampaikan persoalan kepada penguasa/adat lélé, mboték, buang, baro; sampai ajalnya tepo dongkar, tepo do’ar, ceha dali, rowa, mata, ronco pajung, renco pajung, pa’u sapu, kemu limé; sampai puas nukung; sampai kekal dengkir lén, tédéng lén, dengkir tain; sampai kepada detail- detail pir, hencér, lencér
sampai2, = menyimpan (menggantung), kain di tali atau di paku cépa, wésang, wéo, téong, pari, cémpong
sembah = hiang, io, suju, sergongom, here-honggo, regong, songgo, somba;
mempersembahkan = teing, takung;
menyembah berhala = io pina-naéng, io poti
sambil agu, ngai
agu, cang agu, ceng agu,
canggu, campang; sambil
lalu nggitu
kaut, canggu lako, lé-lau ket; sambilan
gori cebana,
sabana, ba canggu ( KBIM, p. 352)
Sambil = Sanggu lako (menurut akun - JeF)
Sembeh , cembes = adem, menyenangkan
Siding = dinding
Sangkar =Potang , wosa
sedangkan = naha, naha te, nahat, betet, apa ne, apa’n, woko, musuk, mara, égém
selain = be péang mai, ce banan, iwon ,(eme toe - lelo Slkitab Bahasa Manggarai Mwtius 11: 25 - 30)
sesuai, sesuai= cocok dengan = jajem,
Sampai =
rapak, remong, pas;
sesuai = tentang pakaian jém, montot, méntot, jempeng;
sesuai petunjuk = lorong agu, ungang, taking, lut, imbi, lut pandé
sokoguru = siri bongkok, siri régha, tandik laing
sontoloyo = bapa-béngot, bingi-bangas,
susul cup, dumpé, suk, lut, lut musi mai;
susul untuk mengikuti = dondér, lut;
anak-anak diam-diam menyusul = melut;
susul untuk mengejar = dolong, léor, batu, ndeor, tembar;
susul- menyusul datangnya banjir = luné, lundak, sombu-louk, beka wa’an waé;
susul-menyusul datangnya hujan = lumbé, toé ket meti, sengi-sai, dantot, mbang;
susul-menyusul datangnya = orang aping, lut, lup cuku lup, lulling = na tuar ata;
susul-menyusul memukul, meminta, bertanya = donta-demit, gapi, jujal, gapi-gaok, gapi-goak, aping;
menyusuli = bekal tunggéng;
tersusul ngaeng, haéng, depet, repéng
sambil = agu, ngai agu, cang agu, ceng agu, canggu, campang;
sambil lalu = nggitu kaut, canggu lako, lé-lau ket;
sambilan = gori cebana, sabana, ba canggu
sungguh1, sungguh= benar molor, laing, moron, moro-laingn, moro- matan, tu’ung, tu’u;
sungguh-sungguh = tu’ung kéta, muing, ming, tu’u-tu’u; sungguh-sungguh bekerja, memegang, memerhatikan lencek, wengkuk, wekut, mapok, wesut, mbereng, ntengel, cere-noéng, nundung, wu’ar, tundu, kutur;
sungguh-sungguh makan, bergerak, berjalan = gapi, kutung, kutur, wisut, nggerung, nggere-nggutung, ngapi, nggapi;
sungguh-sungguh meminta, menjawab, menangis = wetung, sesu, hampa, menteng-kerek, tu’u-tu’u, segor;
sesungguhnya = ata tu’ungn, égém, ina, kali, kali-po, éma, inak, pesek, kali-ko, kaling, émé-wang(n);
sungguhpun = koném, koném-po, am, mara, maram(m), musuk, alim-po;
sesungguhnyakah = kom, ko’om, tu’u
sungguh2, sungguh= amat alang, cengkali, cangkali, keta, éma, leng, bail
Silsilah = tulur
sibuk1 nggirung, hidut, nggidung,
wilu-walung, tili-mboét, iru-arak,
sidi-doéng, nggiru-nggarung, dididoéng,
kili-mboét, kili mboet,
nggidu-nggadung, uru-arak; sibuk
menyiapkan makanan sidi-soét, dididoéng,
dimpi-soé, kilung-kalus, diki
376
S
diki dakang; sibuk mencari ntili-ntolok,
tilik-tolo, didi-doéng, nggiru-nggarung,
ngali-nggiling
sibuk2
ngapéng, nepong, bone ((KBM hlm. 376-377)
T
turut lut, lorong, tunti;
turut serta ndarut, laléng, sama; turut dituduh
manggung-caru, penggong, makong,
mangkong; turut
tetap berjalan tetér,
ondang; turut memarahi rending,
rondong; turut menyanyi ponca,
réngés, déré lélé, ndoré; turut
dalam
pembicaraan rimba,
walé; turut suka
lélo ngoéng, nia ngoéng, ngoéng nai,
sara-ru, sara-nai, négang, lut niak;
seturut laing, le,
lut, lorong; berturutturut/
terus-menerus ré’ang,
ré’an,
tutur, ruk, solék, mako, cuku nunga,
cuku laséng; berturut-turut
alami
duka ré’ap; mengikuti urutan pisik,
lut,
nepi, nepis; berturut-turutan
cup, sup,
during, diding, cimping tau; menuruti/
jalan melalui lut,
liba, loléng, pali;
menuruti/mengikuti jejak batu,
tetur,
lut, puluk, lorong, lélét lélé, tuluk
pu’u; menuruti/meneladani
nuring,
noring, toming, tunti; menurut/
mengindahkan lorong,
laing, goro, lut;
menurut/sesuai lorong, lut KBM hlm. 431)
tema = pu’un tombo (jaong)
Tetapi = maik, landing
tentu = tantu, leti, tanda, manga, hidi, kuré, méto, bon-te;
tentu tentang waktu = ké’ét, reké;
tentu tentang sebab = ma’u, ma’ut, toé naha, mara-mara;
tentu saja = kuré te, co’o, ai co’ob;
tentu sekali = betet, so’o, ai so’oi, coé léng;
tentu tidak = taém, pangém;
menentukan untuk memilih = lir, toso, palas, tojo,
tanda, petok, patu, pedéng, tosor,
pedong, péléng; menentukan untuk
memutuskan kémpu, kéré, retus,
képu, képus, reké, tajéng; menentukan
harga kéré, wénco, kémpu, kepu, patok
tanggung jawab, tanggung jawabmu
aikm, agék, aém;
bertanggung jawab papong, walé, koléng, léko;
penanggung jawab ata adak laingn,
ata wintuk, ata po’ong tombo, nipu
wintuk laingn, ata cau landuk, ata
sanggo (n), ata anor laing, ata pu’ung
tombo, ata sau landuk
tentang latang te, nging, ngong, bo, pété,
landing, ranga, paté; bertentangan
ndél, nggetos, toé hena taud;
menentang koléng, léwang, gangga,
cidé, gentes, ndu-ndél, nggecernggamek,
cere-ngangang, tulak,
dungkang, duha, wale, rimba (KNIM, p. 417)
teladan = toming, tuming, sonto;
meneladani = karéng, lorong ata molor, lu’ut ata tu’ung
tulus lulus, meta,
junggu, tipek, tojo,
molor nai,
nai di’a, nggélak nai ( KBIM, p. 428)
U
ujud = betua(n)
utama lando, amé, iné, landing, ata
mésén; yang utama morin; tanah
utama utes, nekes; mengutamakan
pinto, pacong, dasong; terutama céwé,
hampa, séwé
ubah = célung, caling, célu, holés, sasang, cilu, sѐlung, sѐlu;
berubah-ubah = no’é-na’éng, cali-cilu;
mengubah arah = mpéong, mbiur, mbétot, pétot;
ubah ingatan = wédol, sa’i-sua;
ubah pendirian = gégo-nai, toé metek nai, toé temer nai
V
variasi = sasang, donta, cancak, sѐsѐk, lomés
W
Walaupun =
walaupun = asam, koném, koném-po, adimpo, ali-mpo, am
Wosa = sangkar
Wetung = pede = amanat = amanah
Wuncal, wuret, wente-wengas, korak, wu’al, pekas, regit, regas, jebas, gintem, wongkes, kembas, peret,
loncor, tepe-ropé, ncu’ang, mengkir nco’ur, mbusar, wura-wusal, kebong- burut; = kasar tentang perkataan ; iru, uncang, gages, runggi-rangging, rugi- raging, padi-pedut; = kasar tentang perlakuan
Z
Y
yaitu = ata, ngong, hiot, ného hitu
yakni = ata, ngong, ho’os, ného ho’o yang ata, te, ce, ca, se, baté, tara, hiot, hitut, ho’ot, so’ot, situt;
Z
Tidak ada komentar:
Posting Komentar