Selasa, 20 September 2022

KAMUS BAHASA INDONESIA - MANGGARAI


 KAMUS BAHASA INDONESIA - MANGGARAI 

http://repository.unikastpaulus.ac.id/144/1/3._Kamus_Bahasa.pdf

https://drive.google.com/file/d/1CebWMcw9wQ7HQ58_0syGIcojtqZBvLDr/view



Adagium = Go'et = 

abjad, berabjad sangged hurup

adalah =  ngong, te

adalah =  ngong, manga betuan, mangan, kréban nggitun, niho nggitun, ného nggitun ---- (KBM - I , hlmn. 3)

Aklamasi = ngolot

Amin = Amen 

Adil =  adil, ari, arit, raku, pisik, agil;

mengadili caca mbolot, toto bicar;

peradilan adak caca bantang, adak

toto bicar; pengadil adak te caca

bantang, adak toto bicar; pengadilan

lutur de adak te caca bantang, adak te

toto bicar

akrab cuker, olét, wékol; mengakrabkan kopé olét, cawi, pongo; keakraban réncéng


angka1 angka, nomor, poin; --Arab angka data Arab; --kelahiran angka dod ata loas; -- kematian angka dod ata mata; mengangkakan pande angka; perangkaan teing angka, tulis angka

angka2 nuk, get, bet

abnormal =di’o dolok, dio dalok, ata toé molor

adpokat= advokat, pokat kémpo baba, kémpo

adon, mengadon = halok, kalok, kélok, hamol 

adonan =  kabo

Apa lagi = apan kole.

Anak / menganakkan = wing 


ajar setudi, nungku, tuké guru, toing,

titong, ajar, koréng, kérong, ancok,

nggopu; pelajar ata sekola, ata

nungku; pelajaran toing, titong;

toming; pengajaran téing titong,

tabing toing

ajaran titong, wahéng  (KBIM p. 5)



B

bahasa1 mu’u, tombo, curup, palak, jangkong, jaong 

bahasa2 tanda ata runing lain émé tombo, tombo ata paké lata nia kaut wan, tombo, palok, léjong;-- baku tombo ata tu’ung; -- buku tombo ata kopn émé tulis molé; -- daerah tombo ca tana; -- dagang tombo de ata dagang;– ibu tombo de ru; -- mati tombo ata toé paké laing; -- nasional tombo ata paké oné ca negara; -- pengantar tombo ata paké te toing anak, céngkan tombo; – percakapan tombo leso-leso;-- persatuan tombo ata paké le lawa ca negara; -- resmi tombo ata paké oné undang-undang negara; -- sehari-hari tombo laséng leso-leso berbahasa di’a tombo, di’a curup, di’a gejék; perbahasa tombo te tandik laing, go’ét tombo adak 

bahasa3 ai le, lut, landing, somong, lorong 

bahasa4 ce koé, sa kaé

bungkuk =  wekos, wokus, tekos, tekong, wengkong, wéngkung, wegong, sokuk, tokok, wogong, konggong, wo’us, wekus, tonggok, mbekuk, tokuk, okos, rogom, rigom, wongkang, gokos, tu’a dunggak, wungkok, wungkuk, jokok, weut, wengkuk, tekok, rehap, dénggos, nggokok, tengguk, rehe, kagom , dungguk, dukuk, songkuk, dongkuk, dégok, nggiténg, wikuk, here-honggo, horo-hoko, pekok, mbeker, ghoro- ghokong, ndekuk, wekok, li’ér


baca, membaca toto surak, bacang, basa,

baca; membacai mantra =  rénta guru, humi-hamit, gumi-gamit, tuké guru, kumit-kamit; membacai dondé bacang;

membacakan bacang latant ata, tombo/curup; terbaca poli bacang; ngancéng baca; bacaan latang te

baca, te baca laingn; 

pembaca = ata te bacangn, ata bacan; 

pembacaan = wintuk te bacang



baik = di’a,basot, gemang, bungas, nunga, bois, madis, ata retes, muti, delék basé di’a, bias di’a;


bahwa tua, landing, te, ata, bot, bet (KBM  hlm. . 24)

bahwasanya te tu’ung, tu’ung-tu’ung, ,  tu’un, tu’u-tu’un   (KBM  hlm. 24)

bahwa  = tua, landing, te, ata, bot, bet

bahwasanya =  te tu’ung, tu’ung-tu’ung, tu’un, tu’u-tu’un

biwa =  luju  (KBM  hlm. . 48)


blakblakan = wa mai nain, toé ceha, paki daran, toé boné, loak taun, tombo taung, tura dungka, wu’as

bingung = mbolot, jelong, bules, mbirimbarang, cere-haha, bala, cerengangang, dipuk, nengge-rua nuk, cibul, cala-nga’ak, cihi-caha, sempet, caweng, jingi-jangang, jubet, cebel, randat nai, bele-bukit, buki-bakit nai, laba mata, lungang, iki-aka, enga, jengel, jungu-jangang, jengeng


bilang1, berbilang pisa, bilang, rékéng, curup, lepar, wongka; 

membilang bilang 

terbilang ngancéng bilang; 

bilangan do, angka, poin, nekid; ~ gasal ganjil; ~ genap jepek, jepok;

 pembilang ata bilang; 

sebilang néténg; ~ hari néténg leso; ~ waktu dunian kaut; sebilangan do ného, nekid 

bilang2 tombo, curup, ganda, palak, joak, jaong, présa, nunduk


bintik bombot, bo-sela, detak, masang, paru, rugut, sasér, génté, péra, kelang, ringking, pok-sela, lahi, dantel, dental, rengke-ngkiong, mbere-tik, nggerenggopak, busit, mberi-pik, repek, ntélang, wunteng, burik, rompok, ringkik, rintak, mbopak, mborakmbopa, riking, buri, boraka 

bintil bokol, bo-leso, bolar, gintil, kimit, remis, ronteng, bocor, poko, rungkus, bobot, poko-lahi, robos, peke-lahi, mbere-tik, wuté, lahi 

bintit kimit, bombot lupi mata, wuté bintul bara, bokol, bobot, bombot bintur ka’ar, capat, campat, sapat


bego =  bapa, enga, bodok, bapa béngot, béngot-bangot, ingi-anga, bénga, bingi-bangas


buka  = céngka, séka, wuka, léngka, uka, lékang, léka, wé’it, wukes, tuas, léngkas, wugas, rampi, bentang, wénggar, léngkang, wingkil, wi’ak, wikak, ci’ap, winti, gégal, wéngkar, nggenggang, ka’us, along, lekas, lolang, wékak, ronda, arong, saké, caké, olong, liko, wéngkas, wintir, winggit, hulés, nggulap, hulat, nga, jangar, pa’u mu’u, bangga, lénga, hopo, kencéra, kingkir, bégas, hembér, caca, sasa, nggélak, bembér, lenci, wérok, nganga, langa, gangak, géngak, nganggum, mengap, tongap, ntingép, nci’ép, wingis, ranggas, génggél, mbikas, téa,cileng, mbéak,angak, wela, mbiger, mboger, mbuak, mbugak, mbiker, lujap, mberé, nggiré, gimi, léjir, nggirét, jiler, kanga, wancas, singok, bongat, jilor wangas, ngangat, léngak, wancas, ngangak, wongas, géngap, léla, songgal, tangkal, takal, réang, gekak, réat, sangga-léa, tongak, mbingol, wengel, songéng, songgéng, léngap, ntangas, légang, lencak, longap, ndéla, péwang, mbélar, géwang lendur, nganggak, buwar, ri’as, ngi’at, nggulér, potok, pantek, hemot, lapi-loat, nga’ang, ngé’ang, mbangang

C

cembes, sembeh = adem, menyenangkan

Cikel =holek = aksen

Campid =rajan = alasan




D

Deringo = Jéngok, mara wio =

dari pada = itu po (?)  - Terjemahan hoo, aku emi one  mai terjemahan PB ,  Tombo Pete Gori de rasul-rasul 5: 29: "Mai  Wale di Petrus agu rasul;-rasul situ: Ami  paka lorong Mori Kraeng itu po  (daripada)  lorong manusia). ). 


duka mohas, susa, wéong, posong,

moghas, momang, walu; berduka

mohas nai, walu, ngawa-ngaés, ngiwingaés,

ghindi-ghaés, ninduk-nandu,

mbitu-mbatut; mendukakan pandé

susa; kedukaan manga susa, cibeng,

leso ciweng, niwi-naés, ghindi-ghaés,

ninduk-nandu; berdukacita walu  (KBM  hlm. 104)

E

Edukasi = Ajar, titong, tatong, toing, running, tuming 


F




G

Guyup  = Mosѐ raѐs, mosѐ cama, ka’ѐng cama =

Geleta = Tawu, robo 


H

 hidung =  Irus, ngirus, isung

hal (tentang keadaan, peristiwa)

perkara, soal, pate, roja, raja, betuan;

hal (tentang) pѐtѐ, patѐ; hal ikwal


wangka, waka, pu’ung, campit; hal itu

padahal tangkur, agut, tanggur, kari

po, kali po


Hadap , menghadap = cumang tau, regha tau, ra’up tau, kamping, cumang dungka;

berhadapan(dng)  =  pande cu, dungkang,


hubung, berhubung tungku, tuku,

mancung, ntong; menghubungkan

tungku, tuku; berhubungan woѐ-joѐ,

woѐ-nelu, baѐ tau, tingon tau, woѐ

so’ѐ, woѐ mangir   (KBM  hlm. 153)



I

iring, beriring  = londang, ndorik, tondang, ndorak, luda, lepes, doring, dindir, lekes, lawѐ-luja, let, londing, lotam, nitu-natut, lujak, doro, duluk, nggulung; 

beriring-iringan keluar = hala-haur; mengiring(i)= mengikuti


dundas, tѐter, dondѐr, bѐtor, kuring,

dindor; mengiringi= menyertai ndarut;

mengiringi sst njanjian cual


indah1 = di’a, manik, nau, ket; 

mengindahkan , mempedulikan =  bilang, pinga, mpogak, ndѐkѐng, pènga; 

tak mengindahkan orang = dagu-da, danggu-da, buѐ-baѐk, rendak ata

indah2  = pinga, sѐngѐt


J

Jangan = neka

Jangan-jangan  = Ai-ko, maki ko, makik. 

Jamur api = Lulang 

Jarak = Lanta, ndar, andong, lanta lagot, pandu , pandu-kadung, pandu culu 

Jantur = Mbeko, pépot 

Jam= Ongga (?) . jam 05.00 pagi = Rubu-rebem, nggili- ngelak ; jam 09.00-10.00 pagi =   masa-galang ; jam 12.00 siang = leso lѐsak-leso tiling ; jam 13.00-14.00  = holes leso



Jantung = Pucu, pucu-lolo, wua-pucu


Jasad = Tobo = jasad

jadi = laus, ruda , jari-jiri, cemol, poli, cai olo, jiri, jari, éng, ciri, cirik


K

Karena = Ai, losing, woko, méséng, ngasang,, soho, landing, néséng, lodok, cupung, supung, ina, iop, inak, wuku, lété le, lohéng, tau, manat; ;

naha, nagha, nahat, op landing = oleh karena;  

tara, landing le hitu, sogho  = oleh karena itu

khasiat umuk, betuan, guna laing, di’a

laing, upas

khusus dion kéta, dion muing, toé cama, toé sama.

khas dio(n) kѐta, dio(n) muing

khasiat umuk, betuan, guna laing, di’a laing, upas

khatam tamat, poli, poli ga, ruda


kemudian wa-wa, le, musi, ding, poli, hitu, og kali, itu kali; 

saat yang kemudian musi-mai, teke musi, ho’o

musi, teku musi, itu musi, gho’o musi, musi mai


katup japet, ra’um, képet, kempé, tadu;

mengatupkan mulut kemeng, emeng,

tadu mu’u; mengatupkan peti ancem;

mengatupkan pintu tadu para, nggalu;


khas =  dio(n) kѐta, dio(n) muing

Kekhasan =   ?? 

191


K

katup =  japet,  ra’um, képet, kempé, tadu; mengatupkan mulut kemeng, emeng,

tadu mu’u; mengatupkan peti ancem;

mengatupkan pintu tadu para, nggalu;


kecuali = bom, kolé le, aikn émé, taém nenggitu, émé nggitu; 

kecuali kalau = bom émé, bo émé; 

tak terkecuali =  léndur, sanggén



L


Labu = Bila, bilas, bongko, buang, ndéik, ndik, tawu, cewak, wecor, wil-mésé, bongo, bongko, lambur, mbokar, mbocil, robo, tawu, ndési, ndési keliténg, gentok, doké, robo, sowong, dongké, loang, sewak, labu jepang, ndisi, kelas, markedila, petola, labor. 


lain =  bana, ca bana, sa bana, ce-bana, se bana, dio, iwo, woléng, dolok, cangkang, bali, duang, tengo, akin émé, taém nggitu, walé, aikm, kolé, kolé ca, dé’it hitu, ngata, cengata, oloolo, agu iwod kolé, dé’it, ngai dadi, wo-léng, dio, pé(-pat), dio dolok, molé, maik-ko, léléng, ngai, dion

selain =  be péang mai, ce banan, iwon


lanjut = lèwe mosèn, ruda, nunda, rodu, nundang, ruda, poli, danung, nggaruk, ruda-olo

lemah lembut = jinggop (

rendah hati =  lembak  nai.

Kelegaan = cembes

lamun, mengelamun  =  lo'ut  (tendur, nuk toé nipu, lo’ut), KBMI p. 230) 



M

Maka =  mai, ngong, tara, le hitu, le itu (KBM  hlm. 254)

meski, meskipun   = mosok, mail, muk, réjém, posok, musuk, koném po, koném 

manusia ata, ata-raja, mandu-sia,

mando-sia, emsia, mesia, manusia;

manusia hutan iné-wéu, empo-wéu,

poti-wolo, mbitur, wiu, kakar-tana,


ata puar; manusia pertama empo-

été, empo laring cain, embo eté, empo


déong, empo walok; nama manusia


dalam bahasa roh inci-ancang, rasi-

rasa, rinci-ranca, risi-rasa

mau1 ngoéng, lilek, lélak, gori, ngoéng-te,

picek, berus, benca, endu, niak, é’én;

mau apa-apa luni-lani, lumi-lamis, niak

apa kaut; mau sesuatu gori, manga na

niak; kemauan pandé, ngoéng, galéng,

niak oné nain; kemauan sendiri nai

run, mbitur nai, lorong ngoéng run,

titi nain; semau-maunya tomang, nai

run, sanggén, sanggé ngoéngsereru,

ala nai run; kemauan keras harat nai,


gharat nai, wungkut, mukut; rupa-

rupa kemauan nga’it, no’i –not, do


bail ngoéngn, do bail niak


mau2 bara, kudut, turung, tau, bere, nga,

ngaho, berut, ber; hampir mau kudut,

bo keri; maupun    molé, nga, agu, na;

baik...maupun ot...ot, o....o, di’a po;

semau-mau ca’u-ca’u, ngoéng nai, nia

ngoéng, nia ket niak







Maka = Mai, ngong, tara, le hitu, le itu 

Maksud = betua, laing, nuk, salang, tara, lir, hajat, mana, ibot, kuré, émé, duha, wua, icin, isin; Maksudnya = ngong, pu’un, lako(n), cai, betuan,campit; 

Itu maksudnya =  itu-po, itu-pé, te co’on, itu betuan; 

Apa maksudnya =  tetaun, té so’on, taun, co’o cai wan, ntaun; 

Bermaksud =  nuk, nanéng, kudut, manga tara, kuré, nanek, ajek, kaweng, betuan; 

bermaksud hendak berkelahi  = ngaru-ngaru, ngaro ngai,  ngara; 

memaksudkan  = rencu, ngara;

dimaksudkan untuk =  kinda te, kindat, latang, ngara

maksum loa, lempok, luput, sengit,


mafhum =  Idep, tingo, baé,pecing, pa’ѐl, tingon, pesing, so’uk 



masuk = ngo nggeroné, to’o woné, ocok, oné, woné, masok, boné, puci; 

masuk turut serta  = oné, woné, ono, wa’ung, wa’u, manga; 

masuk dalam lumpur = mboset, rombot, melé wa mai pitak; 

masuk dalam-dalam ke tanah = celer, lemang, dilem; 

masuk diam-diam  = lio, jakar-junuk, enop, pio, nggios, junuk; 

masuk di antara = celot, cecor, umber, cali-celot, mbelos; 

masuk di antara orang banyak dengan mendesak =  ucer, dedek, usip; 

masuk dengan membungkuk ke dalam= hapok, rombes, lomok, ucuk, ngokok, nggokok; 

masuk ke dalam baju= wocok, cuki, konok; masuk berebutan =  cewur, lengga, dedek, supung; 

masuk sembarang =  wocak, wosak, keca, puci nian ket; masuk terus belung; 

masuk lubang tak dengan sengaja =  pangé, nggasér, mbelos, rumbet, rombot, nggasar; 

masuk akal =  lésuk, pas; 

memasukkan =  ke dalam puci, pusi, pucing, cecop, taking, coga, cuber;

memasukkan = ke dalam api bopok, popak, tapa; 

memasukkan sesuatu ke dalam lubang =  rundeng, ceci, pusi, cuber, tewo, oké; 

memasukkan sesuatu ke mulut = pao, tasuk, pumek, sosop, pucek, wucek; 

memasukkan obat ke dalam luka pujek, pucek, tatap, lun; 

memasukkan ke penjara= unteng, udeng; 

memasukkan beras ke dalam periuk = buri, sor, coga, na’a;

memasukkan sayur/daging ke periuk = rencing, na’a; 

memasukkan dengan paksa  = pucek, runet, renot, deling, wucek; 

memasukkan di antara =  ceko, cengal, sengal;  

 memasukkan di bawah  tanah (menyembunyikan) = rusuk, rawo, udek, kambong; 

termasuk oné, woné, laing, na’a oné, na’a woné, wok; (KBMI  hlm. 263)

termasuk di sela-sela gigi = cengat, senget; 

termasuk ke dalam lumpur =  melé; 

masukan  = icin, nuk, cica, jangka, sesi, pusi; 

kemasukan roh jahat =  iling le jing da’at, jiki-jakat, hena le jing da’at,

ghena le jing da’at


masuk ngo nggeroné, to’o woné, ocok,

oné, woné, masok, boné, puci; masuk

turut serta oné, woné, ono, wa’ung,

wa’u, manga; masuk dalam lumpur

mboset, rombot, melé wa mai pitak;

masuk dalam-dalam ke tanah celer,

lemang, dilem; masuk diam-diam

lio, jakar-junuk, enop, pio, nggios,

junuk; masuk di antara celot, cecor,

umber, cali-celot, mbelos; masuk

di antara orang banyak dengan

mendesak ucer, dedek, usip; masuk

dengan membungkuk ke dalam

hapok, rombes, lomok, ucuk, ngokok,

nggokok; masuk ke dalam baju

wocok, cuki, konok; masuk berebutan

cewur, lengga, dedek, supung; masuk

sembarang wocak, wosak, keca, puci

nian ket; masuk terus belung; masuk

lubang tak dengan sengaja pangé,

nggasér, mbelos, rumbet, rombot,

nggasar; masuk akal lésuk, pas;

memasukkan ke dalam puci, pusi,

pucing, cecop, taking, coga, cuber;

memasukkan ke dalam api bopok,

popak, tapa; memasukkan sesuatu

ke dalam lubang rundeng, ceci,

pusi, cuber, tewo, oké; memasukkan

sesuatu ke mulut pao, tasuk, pumek,

sosop, pucek, wucek; memasukkan

obat ke dalam luka pujek, pucek,

tatap, lun; memasukkan ke penjara

unteng, udeng; memasukkan beras

ke dalam periuk buri, sor, coga, na’a;

memasukkan sayur/daging ke periuk

rencing, na’a; memasukkan dengan

paksa pucek, runet, renot, deling,

wucek; memasukkan di antara ceko,

cengal, sengal; memasukkan di bawah

tanah (menyembunyikan) rusuk,

rawo, udek, kambong; termasuk oné,

woné, laing, na’a oné, na’a woné, wok;

termasuk di sela-sela gigi cengat,

senget; termasuk ke dalam lumpur

melé; masukan icin, nuk, cica, jangka,

sesi, pusi; kemasukan roh jahat iling le

jing da’at, jiki-jakat, hena le jing da’at,

ghena le jing da’at  ((KBM  hlm. 263)


Menurut = ........... rapa? / Pange ?   tunti?  ( JPS, 28 Mei 2025). 

menurut/sesuai lorong, lut  , tunti    KBM  hlm. 431)


N

Ngelamun  (lamun) =  lo'ut  (tendur, nuk toé nipu, lo’ut), KBMI p. 230) 


O


P

putus beté, betét, rembeng, kembet,

kembeng, kemuk, botot, raés, ceret,

rembet, kimbet, kembit, kimbeng,

putus, rimbeng, peté; putus (patah)

mecuk, gepuk, repuk; putus dikerat

keter; putus terlepas kendong;

putus (selesai) leti, lekok, teli; putus

menyusu beteng; putus dipotong

kéjot; putus urat beruk wasé celi; putus

pembicaraan reti; putus persahabatan

bête-keré; omong putus-putus dapadaong;

tertawa terputus-putus

dengket, dengkot; hampir putus ngéo,

ngéo-ngélé, kindeng, léong, ngé’ot,

ngéok, lénggé-léong; lekas putus

remput, komét bête, rempuk; putus

asa dopo, cuba, lengger, kubang,

uncang, cumpu, pulung, ndeher, teges,

maggot, cumpa, cubing, léntok; putus

nyawa cemol nai, bête nai, kandit nai,

holol, holut, kandut, mata, taung nain;

memutuskan cerep, wérét, kémpu,

kému, retus, wénco, kéntek, péntek,

keto; memutuskan perhubungan

kendok; memutuskan pekerjaan roporo’ot;

memutuskan pembicaraan/

perkara poka, ngalis, nggepuk, peas,

ri’o, ndapu, tepo, wetung, ropo,

si’ang, repus, rekok, pias, weté, pentu,

keret, kerep; memutuskan tali keti,

weté, ropo, wetas, reti; memutuskan

tangkai kelapa kocél; terputus-putus

menangis liér; jatuh terputus-putus

tat, tot; keputusan poka, ngalis, ri’o,

ropo, retus, kéntu, tepo, saké, repus,

rekok, weté; pembicaraan yang tak

berkeputusan jojak, joak, tuas; buah

jatuh tak putus bere-bocak, dut;

menangis tak putus hohol, nenep,

na’us; tamu datang tak berkeputusan

lenéng, lulling, aluk, aruk  (((KBM  hlm. 326)

paling1 = wéntong, péléng, pius, wéntot, mbiur, mbiul, lé’ap, pétot, holés;

melihat berpaling = hélo-halo, liok-lao, lélo-lalo; 

berpaling kepada = longgat, jelong, holés; terpaling béngél, cénget, pétot, holes, bintat


paling2 cimo; paling akhir comong musi, muhi pohit, musi lok, musi comong; 

paling-paling =  tanda, sangga

pribadi= weki run


Puji syukur = kepok

Q


R

rewung, lana, rewun = halimun

Rampo, rampo tombo = interupsi, menginterupsi


rumpun1 pu’u, impung, mulit, émpung;   (KBIM p. 345)

rumpun tanaman émpung, pu’um;

rumpun pisang limbong, pu’um;

rumpun padi, rumput pongko,

ujun; rumpun tebu ambo; rumpun

tumbuhan yang berselang-seling

bombo; rumpun bambu besar asa,

émpung de betong

rumpun2 uku, wa’u, ca empo

TIPS  dan  Trik Cerdas cara  menmviat persegi dari 5 Balok 

https://youtube.com/shorts/Fs2MX1SGzVQ?si=0tGrpGMp77SBpvv2

S


selamat1 selamak, cébo, hang ta’i acu,

riwok, nandun, wekar, cinggor, cihor;

menyelamatkan mo’éng, mbo, saka

mosé; mengharapkan supaya selamat

dari bahaya cépé, sémbéng, sambé,

lécé

selamat2 tabé; ucap  (KBM  hlm. 360)

sampai1 =  caing, cai, dengkir, sanggé, nang, laong, sokor, kesep, sai, tua; sampai pada tempat terakhir dopo, haéng; sampai sampai cai-cai, rodo cai, saisai; menyampaikan persoalan kepada penguasa/adat lélé, mboték, buang, baro; sampai ajalnya tepo dongkar, tepo do’ar, ceha dali, rowa, mata, ronco pajung, renco pajung, pa’u sapu, kemu limé; sampai puas nukung; sampai kekal dengkir lén, tédéng lén, dengkir tain; sampai kepada detaildetail pir, hencér, lencér sampai2, menyimpan (menggantung) kain di tali atau di paku cépa, wésang, wéo, téong, pari, cémpong

sampai1  = caing, cai, dengkir, sanggé, nang, laong, sokor, kesep, sai, tua; sampai pada tempat terakhir dopo, haéng;

sampai sampai =  cai-cai, rodo cai, sai- sai; menyampaikan persoalan kepada penguasa/adat lélé, mboték, buang, baro; sampai ajalnya tepo dongkar, tepo do’ar, ceha dali, rowa, mata, ronco pajung, renco pajung, pa’u sapu, kemu limé; sampai puas nukung; sampai kekal dengkir lén, tédéng lén, dengkir tain; sampai kepada detail- detail pir, hencér, lencér

sampai2, =  menyimpan (menggantung), kain di tali atau di paku cépa, wésang, wéo, téong, pari, cémpong

sembah  = hiang, io, suju, sergongom, here-honggo, regong, songgo, somba;

mempersembahkan =  teing, takung;

menyembah berhala =  io pina-naéng, io poti


sambil agu, ngai agu, cang agu, ceng agu,

canggu, campang; sambil lalu nggitu

kaut, canggu lako, lé-lau ket; sambilan

gori cebana, sabana, ba canggu  ( KBIM, p. 352)

Sambil = Sanggu lako (menurut akun - JeF) 

Sembeh , cembes = adem, menyenangkan

Siding = dinding

Sangkar =Potang , wosa

sedangkan =  naha, naha te, nahat, betet, apa ne, apa’n, woko, musuk, mara, égém

selain = be péang mai, ce banan, iwon ,(eme toe - lelo Slkitab Bahasa Manggarai Mwtius 11: 25 - 30) 

sesuai, sesuai= cocok dengan = jajem,

Sampai = 

rapak, remong, pas; 

sesuai = tentang pakaian jém, montot, méntot, jempeng; 

sesuai petunjuk =  lorong agu, ungang, taking, lut, imbi, lut pandé

sokoguru  = siri bongkok, siri régha, tandik laing

sontoloyo = bapa-béngot, bingi-bangas, wingi-wangas, lema-léngkus

susul cup, dumpé, suk, lut, lut musi mai;

susul untuk mengikuti =  dondér, lut;

anak-anak diam-diam menyusul = melut; 

susul untuk mengejar = dolong, léor, batu, ndeor, tembar; 

susul- menyusul datangnya banjir =  luné, lundak, sombu-louk, beka wa’an waé;

susul-menyusul datangnya hujan = lumbé, toé ket meti, sengi-sai, dantot, mbang; 

susul-menyusul datangnya = orang aping, lut, lup cuku lup, lulling = na tuar ata; 

susul-menyusul memukul, meminta, bertanya =  donta-demit, gapi, jujal, gapi-gaok, gapi-goak, aping;

menyusuli = bekal tunggéng; 

tersusul ngaeng, haéng, depet, repéng


sambil = agu, ngai agu, cang agu, ceng agu, canggu, campang; 

sambil lalu  = nggitu kaut, canggu lako, lé-lau ket; 

sambilan = gori cebana, sabana, ba canggu


sungguh1, sungguh= benar molor, laing, moron, moro-laingn, moro- matan, tu’ung, tu’u; 

sungguh-sungguh = tu’ung kéta, muing, ming, tu’u-tu’u; sungguh-sungguh bekerja, memegang, memerhatikan lencek, wengkuk, wekut, mapok, wesut, mbereng, ntengel, cere-noéng, nundung, wu’ar, tundu, kutur;

sungguh-sungguh makan, bergerak, berjalan =  gapi, kutung, kutur, wisut, nggerung, nggere-nggutung, ngapi, nggapi; 

sungguh-sungguh meminta, menjawab, menangis  = wetung, sesu, hampa, menteng-kerek, tu’u-tu’u, segor; 

sesungguhnya = ata tu’ungn, égém, ina, kali, kali-po, éma, inak, pesek, kali-ko, kaling, émé-wang(n);

sungguhpun =  koném, koném-po, am, mara, maram(m), musuk, alim-po;

sesungguhnyakah = kom, ko’om, tu’u

sungguh2, sungguh= amat alang, cengkali, cangkali, keta, éma, leng, bail

Silsilah  = tulur


sibuk1 nggirung, hidut, nggidung,

wilu-walung, tili-mboét, iru-arak,

sidi-doéng, nggiru-nggarung, dididoéng,

kili-mboét, kili mboet,

nggidu-nggadung, uru-arak; sibuk

menyiapkan makanan sidi-soét, dididoéng,

dimpi-soé, kilung-kalus, diki

376

S

diki dakang; sibuk mencari ntili-ntolok,

tilik-tolo, didi-doéng, nggiru-nggarung,

ngali-nggiling

sibuk2 ngapéng, nepong, bone  ((KBM  hlm. 376-377)

T

turut lut, lorong, tunti; 

turut serta ndarut, laléng, sama; turut dituduh

manggung-caru, penggong, makong,

mangkong; turut tetap berjalan tetér,

ondang; turut memarahi rending,

rondong; turut menyanyi ponca,

réngés, déré lélé, ndoré; turut dalam

pembicaraan rimba, walé; turut suka

lélo ngoéng, nia ngoéng, ngoéng nai,

sara-ru, sara-nai, négang, lut niak;

seturut laing, le, lut, lorong; berturutturut/

terus-menerus ré’ang, ré’an,

tutur, ruk, solék, mako, cuku nunga,

cuku laséng; berturut-turut alami

duka ré’ap; mengikuti urutan pisik, lut,

nepi, nepis; berturut-turutan cup, sup,

during, diding, cimping tau; menuruti/

jalan melalui lut, liba, loléng, pali;

menuruti/mengikuti jejak batu, tetur,

lut, puluk, lorong, lélét lélé, tuluk

pu’u; menuruti/meneladani nuring,

noring, toming, tunti; menurut/

mengindahkan lorong, laing, goro, lut;

menurut/sesuai lorong, lut     KBM  hlm. 431)


tema =  pu’un tombo (jaong)

Tetapi = maik, landing


tentu = tantu, leti, tanda, manga, hidi, kuré, méto, bon-te; 

tentu tentang waktu = ké’ét, reké; 

tentu tentang sebab  = ma’u, ma’ut, toé naha, mara-mara; 

tentu saja  = kuré te, co’o, ai co’ob; 

tentu sekali = betet, so’o, ai so’oi, coé léng; 

tentu tidak =  taém, pangém; 

menentukan untuk memilih  = lir, toso, palas, tojo,



tanda, petok, patu, pedéng, tosor,

pedong, péléng; menentukan untuk

memutuskan kémpu, kéré, retus,

képu, képus, reké, tajéng; menentukan

harga kéré, wénco, kémpu, kepu, patok


tanggung jawab, tanggung jawabmu

aikm, agék, aém; 

bertanggung jawab papong, walé, koléng, léko;

penanggung jawab ata adak laingn,

ata wintuk, ata po’ong tombo, nipu

wintuk laingn, ata cau landuk, ata

sanggo (n), ata anor laing, ata pu’ung

tombo, ata sau landuk


tentang latang te, nging, ngong, bo, pété,

landing, ranga, paté; bertentangan

ndél, nggetos, toé hena taud;

menentang koléng, léwang, gangga,

cidé, gentes, ndu-ndél, nggecernggamek,

cere-ngangang, tulak,

dungkang, duha, wale, rimba  (KNIM, p. 417) 



teladan = toming, tuming, sonto;

meneladani  = karéng, lorong ata molor, lu’ut ata tu’ung


tulus lulus, meta, junggu, tipek, tojo,

molor nai, nai di’a, nggélak nai ( KBIM, p. 428)


U


ujud  = betua(n)

utama lando, amé, iné, landing, ata

mésén; yang utama morin; tanah

utama utes, nekes; mengutamakan

pinto, pacong, dasong; terutama céwé,

hampa, séwé


ubah = célung, caling, célu, holés, sasang, cilu, sѐlung, sѐlu; 

berubah-ubah =  no’é-na’éng, cali-cilu; 

mengubah arah = mpéong, mbiur, mbétot, pétot;

ubah ingatan =  wédol, sa’i-sua; 

ubah pendirian =  gégo-nai, toé metek nai, toé temer nai


V

variasi = sasang, donta, cancak, sѐsѐk, lomés


W

Walaupun = 

walaupun =  asam, koném, koném-po, adimpo, ali-mpo, am

Wosa = sangkar

Wetung = pede = amanat = amanah

Wuncal, wuret, wente-wengas, korak, wu’al, pekas, regit, regas, jebas, gintem, wongkes, kembas, peret,

loncor, tepe-ropé, ncu’ang, mengkir  nco’ur, mbusar, wura-wusal, kebong- burut; = kasar tentang perkataan ; iru, uncang, gages, runggi-rangging, rugi- raging, padi-pedut; = kasar tentang perlakuan

Z


Y

yaitu =  ata, ngong, hiot, ného hitu

yakni  = ata, ngong, ho’os, ného ho’o yang ata, te, ce, ca, se, baté, tara, hiot, hitut, ho’ot, so’ot, situt;

Z


Tidak ada komentar:

Posting Komentar