Selasa, 29 Agustus 2023

PENAFSIRAN TERHADAP TEKS - TEKS LAGU ADAT MANGGARAI (SANDA , MBATA, LANDU, DLL)

 PENAFSIRAN TERHADAP  TEKS - TEKS LAGU ADAT MANGGARAI (SANDA , MBATA, LANDU, DLL) 


1. SANDA GURUNG

Kraeng Niko  D ( dalam WAG KELUARGA MANGGARAI BEKASI)  (https://web.whatsapp.com/)

Slmat pagi sanggen Kae kae agu Ende /Ema, weta agu sanggen taung one natas hoo.. Kemarin kita disuguhi kreba ca ata tua Ende mengakhiri hidup dg gantung diri... Saya coba mengajukan ke sanggen kae kae agu weta weta serta ase kae memaknai secara Dalam goet Sanda Gurung... Filosofi sanda Gurung membawa kita sbg ata Manggarai bersikap Kuat, kokoh, sabar dan adaptasi di berbagai kesulitan dan tantangan seperti serumpun batang batang gurung yg berputar putar kiri dan kanan ktika dihempas oleh angin dari berbagai arah mata angin. Selain itu kita juga harus selalu senyum dan smile seperti kuning langsatnya pohon Gurung...


Setelah cako1 sanda gurung, kita hadap dg goet khasnya ( dlm filosofi kawe bekasi (?) (beka)  agung (?) /  (agu (?))  anak rona( setuju dg penjelasan Rm Ino sutam , PR bahwa anak rona itu posisinya dibawah Tuhan bagi kita org manggarai yg hormati hubungan woe nelu Anak Wina vs anak rona.

Inspirasi pesan sandal (?)  ini, ada byk orang manggarai dlm ritus kawe beka dg buat teing hsng pada anak rona rabeng yg sudah lama tak dikunjungi. Dan byk yg hasil.


Nunduk ludung, kaer wake asal muasalnya, ktika temui wake adakan ritus KAER Mata Wae depan anak Rona rabeng, bisa satu pihak saja, juga kedua pihak tergantung kondisi

Postingan di WAG   pada 29 Agustus 2023. Dicatat di   JPS 29 - 30 Agustus 2023. 


_________

2. KOLANG KOKOR GOLA

Lagu ini merupakan lagu Cigu (sigu)  yang  membentangkan kritik soal untuk masyarakat Kolang yang  memiliki kebisaan memasak  atau membuat  gula aren Manggarai  yang disebut  gola malang (gula batangan),  malnya dibuat seperti balok  pendek berukuran  6-8 cm.  Lagu Kolang Kokor  Gola itu dinyanyikan oleh orang di luar Kolang. Ada yang menafsinya orang Lambeleda , Konon perempuan Lambaleda  menikah dengan orang Kolang. Sang jubir (tongka) meyampaikan dan menyakinkan  mempelai perempuan untuk berani menikah dengan orang Kolang yang berprofesi  pembuat  gula  aren  dengan harapan  bisa makmur  (kaya) secara ekonomi. Namun, ternyata profesi  membuat gula aren Manggarai itu  tidak menyejahterkan  malah membuat diri   sulit dan berat secara ekonomi karena  mengutang ke orang lain. Rumah  penuh sesak dengan kehadiran penagih utang (penong para mbaru ata mai paing raung). 

Ngobrol di WAG Manggarai Bekasi,  pekan keempat Agustus 2023. JPS, 31 Agustus 2023. 




Minggu, 27 Agustus 2023

SANDA WELA ( ONE PISA BEO)

 SANDA WELA ( ONE PISA  BEO)


1. SANDA WELA  VERSI  BEO MANU - LELAK. 

https://www.youtube.com/watch?v=UMUNJTFgp6A


S: ........

    Melon o  raes  koe  walen o melon o.........

W: E....o..........

      O.....o.....e....a......a........

      Ae....ae...o.......

      Sanda le...a  o Wela, sanda le a o wela,  nara o wela....sanda le a leleng  wela  o sanda le.......

C: E....a...o u o....narag o  Wela  o Sanda le.......... 

     E....landu  Wela e....... e.....a.....

     E....a..... e...sa...kali Sanda ge....a.......


S: Sa  kali sanda, sa  kali sanda,

     O  ae  weong  naig e.......

     E...o......e....ei....o..... 

     E...o......e....ei....o....hoo  di'an  paki kina,  neho siang  paki  kina benta  dia' ....     

C:Ai eme  dia'ng  pake  kina  benta......

W: Benta  dia'  ge...a......a.....a.........

C1: E....o...... kina  benta dia'  de....na......

C2: Ramen o......., weong  de  ramen e...na......

W: Sanda le a o Wela, sanda le a...o Wela, narag o wela sanda le...a leleng wela o sanda le......

S2: Sa  kali  sanda, sa  kali  sanda

       E...o...e...ei...o....e....a........

        E...o...e...ei...o....e....a. e... hoo  kali beo , Mori ge....

C: Ai eme hoo kali  beo kudut  reko te  elor trlo (leros) ...

W: Elor  telo ge...a.....a....a......

C2: Ramen o......., weong  de  ramen e...na......

W: Sanda le a o Wela, sanda le a...o Wela, narag o wela sanda le...a leleng wela o sanda le......

S3: Sa  kali  sanda, sa  kali  sanda , o ...ae  weong  naig e........ 

       E...o...e...ei...o....e....a........

        E...o...e...ei...o....e....a. e... eme  mata e betong asa e......

C1: Ai eme mata  betong asa, manga  wake te nipi  tae....

W: Nipu tae ge...a......a.....a.....  

C2: Ramen o......., weong  de  ramen e...na......

W: Sanda le a o Wela, sanda le a...o Wela, narag o wela sanda le...a leleng wela o sanda le....


S3: Sa  kali  sanda, sa  kali  sanda , o ...ae  weong  naig e........ 

       E...o...e...ei...o....e....a........

        E...o...e...ei...o....e....a. e... eme muntung gurung puu ge......

C1: Ai eme muntung , manga  wungkut  te nipu curup (surup) ....

W: Nipu curup (surup)  ge...a......a.....a.....  

C2: Ramen o......., weong  de  ramen e...na......

W: Sanda le a o Wela, sanda le a...o Wela, narag o wela sanda le...a leleng wela o sanda le....


(NB:  tulisan yang berwarna, tambahan saya. Dalam  youtube link di atas  tidak ada). 


JPS, Senin,  28 Agustus 2023.



2. SANDA WELA  VERSI  BEO POLOR - LELAK. 

https://www.youtube.com/watch?v=p-9SnM2bZxU





S: Sanda le....a......mai taung ga..
S: Sa....kali  Sanda, sa kali sanda.......... 
     E...o.....e..i...i.....ge....a........ 
     E..o....e  e i o  hoo beo kali..... 
C: E...eme hoo kali beo, beo lejong   neho  enggo (?)  /   du lonto  emong....... (?)  
W: Neho enggo ge...a.....a....a.....
C: Ramen o...weong de  kakor (?)  / kapet  (?) de na......
W: Sande le....a...o Wela  sanda le...a o  wela, 
      Narag o Wela, Sanda le  a o Wela, narag o Wela, Sanda le a leleng Wela o Sanda le......
S2: Sa  kali sanda, sa  kali sanda...... 
       E....o....e......eio.....e.......a....... 
       E....o.... ee.....ei.o....e.....a.....
       Eo..... e  hoo celun like  ceceng (sekeng) ge....a.....
C: Ai  eme  celu n lite cekeng......  e  waling ntaung....
W: Wali ntaung ge....a....a....a........
C: Ramen o...weong de  kapet (?) de na......
W: Sanda le a o Wela, sanda le a...o Wela, narag o wela sanda le...a leleng wela o sanda le......

C1: E...a...ou o......nara go...... 
C2: E...o..u..o..... go........ Bantang  sama....
W: :.Ae  iri go..  e....o........ 
C2: E.e ..o..u..o..... go........Reje leleng........
W: :.Ae  iri go..  e....o........ 
        E...o...e....a....a.....a......
C:    Ae....ae....o..........
W: Lau  Cunga (sunga) ... cunga (sunga)   sampat , lau cunga (sunga) , Cunga (sunga) sampat.
      Narag o  sampat, lau cunga (sunga) , Cunga (sunga) sampat, lau cunga (sunga).
C1: E...a..ou o.... kali cunga (sunga) Sampat...... 
C2: E...a..ou o.... kali cunga (sunga) Sampat  lau  cunga (sunga).... lau cunga (sunga) e...... a  e   e lsampat  lau sunga ge.....a.... 

S: Lau sunga  sampat, lau sunga sampat........ 
     E...o....e.....ei o......... ge...a.........
     E...o....e.....ei o........ase  agu  kae . ge...a.........  

W: Ai ....eme  ase  agu  kae   o neka  koe  woleng  tae, 
      Woleng  tae ge...a...e....a...........
 C: Ramen o...weong de  kapet (?) de na......
W: Lau  Cunga (sunga) ... cunga (sunga)   sampat , lau cunga (sunga) , Cunga (sunga) sampat.
      Narag o  sampat, lau cunga (sunga) , Cunga (sunga) sampat, lau cunga (sunga).
S: Lau cunga (sunga) Sampat .  Lau cunga (sunga) Sampat .  go....e.....a...... 
    A...o...e......o...... e.
    A...o......ei...o..... e....hoo serong ge  dise empo ge.....
W: Ai  eme serong  dise empo.... a mose  woke, a mose  waken  e.... a 
C: Ramen o...weong de  kapet (?) de na......
W: Lau  Cunga (sunga) ... cunga (sunga)   sampat , lau cunga (sunga) , Cunga (sunga) sampat.
      Narag o  sampat, lau cunga (sunga) , Cunga (sunga) sampat, lau cunga (sunga).

S: Lau cunga (sunga) Sampat .  Lau cunga (sunga) Sampat .  go....e.....a...... 
    A...o...e......o...... e a.
    A...o......ei...o..... e....Sanda  mbaru mese  ge.....
C: Ai  eme Sanda mbaru mese  .... sama leleng  le  Mori  Dedek
W: Mori Dedek ge...a....a....a....... 
C1: A...o Sanda Mori Mese de...na 
C2: A...o  leleng Mori Dedek de na......
    
      
W1: Sande le....a...o Wela  sanda le...a o  wela, 
W2: Sande le....leleng Mori Dedek ,  sande le leleng Mori Dedek, 
        A...leleng  Dedek o sanda le.. 
        
    
NB: yang  berwarna  merah tambahan saya (FJ)  
JPS, Senin,  28 Agustus 2023.






Sabtu, 26 Agustus 2023

RO' ENG KRITIK ADAK

 RO' ENG KRITIK ADAK



U.....l** de e**s  meu memerenta hoo.  Salang dami coo tara nggoon. 

U...senget  le, pinga  sina  le meu   hot janji-jani adong 

.L** de e**m , tipu tapu keta  amit  pali wan hoo. 

Ui...mose  apa hoo, matag......  ae....


Sumber: WAG  IKAMASI, postingan Kraeng: Yosmaoenmaon (https://web.whatsapp.com/) yang diposting pada 26 Agustus 2023. .



JPS, 26 Agustus 2023. 



Jumat, 25 Agustus 2023

ATA MBEKO

 ATA MBEKO


Ata mbeko manga sake agu repid. Hia paka lut repi agu sake situ. Manga ireng ata perlu lut liha one mosen.  Eme toe  mbalo mbekon. Apa kaut's ireng (woni)  situ? Rapangn neka inung tuak wiga langu, neka rongko,  neka pande   pina  naeng  one mose  kilo agu mose  beo, neho  neka loma wina  ko rona data. Ata  mbaeko paka reku nai.  (Ngobrol agu  hema  koe Gabriel Wanggor  one  telepon, Selasa, 22 Agustus  2023. Aku see VMG - HI  Bekasi,  hia  awo Malang). 


Kamis, 17 Agustus 2023

TOROK DANONG AGU HOO

 

"Torok" Zaman Dulu dan Sekarang

Sumber: Verheijen,  yang dikutip dari Ensiklopedi Manggarai,

https://web.whatsapp.com/   , WAG - Derdy Robin Dana: 17 Agustus 2023,  pkl 13: 29 pm.


Setiap upacara adat di kampung-kampung baik skala besar maupun skala kecil ada salah satu acara inti yaitu Torok. 


Ini adalah doa yang diucapkan dalam bahasa Manggarai.


 Berbeda dengan doa-doa biasa atau doa pada umumnya, Torok mempunyai makna tersendiri dalam kehidupan orang Manggarai.


Untaian kata-kata yang dilantunkan dalam Torok atau Wada tidak asal pilih tetapi sudah ada pakemnya.


 Diksi atau pilihan kata-kata itu mampu membangun imajinasi dan menyentuh elemen-elemen Pancaindra manusia. 


Torok waktu acara kematian berbeda torok waktu acara di kebun.


 Demikian pula  torok wuat wai berbeda dengan torok pernikahan.


“Torok Kematian” selalu pilihan kata-kata yang membuat suasana sedih, perpisahan tetapi juga harapan supaya orang yang pergi itu hidup damai dengan para leluhur di “Pang Ble”, dunia lain.


 Berbeda dengan Torok di kebun, kata-kata yang dipilih adalah harapan akan kesuburan dan rejeki.


Dalam risalah Verheijen begitu banyak mengumpulkan torok atau wada para leluhur orang Manggarai.


 Ketika kita membaca satu per satu, betapa kaget dan terperangah, torok yang dikumpulkan ini begitu dalam, menyentuh seluruh inti kehidupan.


 Mohon maaf, tidak ada jenis doa yang lebih hebat dari doa para leluhur Manggarai ini.


Kita pun menyadari bahwa leluhur Manggarai sudah meletakan dasar torok atau doa adat yang menjadi inti kehidupan leluhur Manggarai.


 Lagi-lagi diksi atau pilihan kata dalam Torok atau Wada ini seperti bernyawa atau berenergi.


 Setiap kata yang dikeluarkan akan memancarkan energi yang membuat kita berimajinasi.


 Tidak sebatas itu, kata-kata itu menyentuh pancaindra hingga elemen tubuh kita. 


Kta bisa sedih, gembira dan tertawa. 


Suasana hening, senyap membuat Torok atau Wada seperti  kita  “Bersumpah” antara hidup dan mati.


Bagaimana Torok Zaman Sekarang?



Setelah kita mengkaji karya Verheijen dengan Torok zaman sekarang, sudah melenceng jauh. 


Kata-kata yang diucapkan sesuai kemampuan narasi si pembawa Torok. 


Salah? Tidak!


 Tidak ada rotan, akar pun berguna. 


Berikut kutipan Verheijen tentang Ritual di kebun:


 “O meu empo, meu ame! Ho’og de tuakn kudu / 

benco raci lami / 

kalokn uma /. 


Danikm kali ami le woja agu latung / 

uwa weki /. 


Neka lolo cocok / 

neka harat watu /. 

Di’a pinga / 

le kaka tana / 

saung haju /.

Neka cumang dungka / 

neka pala cala /. 

Ulun le /

wa’an lau /, 

parn awo / 

kolepn sale /. 

Ho’o de kalokn lami uma, 

tama danikm kali ami le woja agu latung / 

uwa weki /. 

Di’a denge le hau wulang agu leso, 

ho’og de bencon lami raci / 

kalokn uma /. 

Pinga le meu ame, 

pinga le meu wulang agu leso. 


Ho’og de lami / 

kalokn uma / 

benco raci /. 


Ata nggitu ketag tura one urat, baro one ela agu manuk benco raci ho’o ga, ko tangkur te!” 


“Eee!”

“Ca-sua laing duangn, di’a denge le hau ela agu manuk: cala dodo ngasangd jongol, meseng 

toe kalok uma / 

toe benco raci /. Oe, /wae lau lami 


Ho’og lami elan te teing meu empo agu ame. 

Di’a teings meu / 

kakad tana / 

saung de haju /, 

di’a teign hau wulang agu leso. / 


Neka kali cumang dungka / 

neka pala ranga /. 


Hang keta ela agu manuk ho’o ga, ko tangkur te!” 


“Eee!” 

“Toe, ho’o lami elan agu manuk, / 

di’a kalokn lami uma / 

bencon lami raci /. 


Ngong rucukm ami tai: / 

toe danikm le woja agu latung /, 

toe uwa weki /. 

Cau la’akn ela agu cau la’akn manuk,/ 

toe danikm tai le woja agu latung / 

toe uwa weki /. 

Neho poro / 

lema rempas / 

botek kepe/, 

urat ela, ngong / 

mora tai woja agu latung / 

rucuk weki /, 

ko tungkur te!” 


“Eee!” 

“Toe, ho’og lami elan agu manuk, kudu / 

kalokn lami uma / 

benco raci lami /, 

dani kali le woja agu latung / 

uwa kali weki /. 


Lengkung salang urat ela / 

cekel agu jajem urat manuk /, 

ko tangkur te!” 


“Eee”! “

”Hitung tae / 

hitung curup /; 

pingan le meu pe’ang / 

pinga lami ce’e /. 

Neho poro urat lengkang salangn, / 

dani le woja agu latung / 

uwa weki /, 

ko tangkur te!” 

“Eee!” 

“O, neho cambun keta urat ela agu manuk ga-o!” 

“Ooo!” (sav)

***


JPS, 17 Agustus 2023.


_________________

Kutipan Lantunan Doa Leluhur Manggarai


Doa yang begitu agung dan sakral hingga “beyond”  nalar manusia!


Kerrrr!

 Ho’og dé hang di’an rani.  Nela balas oné bara/  néka ngentung oné tuka.  Ho’og dé hang kali ngasangn.  Mboas wae boang/  kembus wae teku,  néka salas rana/ néka bots bohong.  Pecing le ceki cama le seka’e dé weki.  Kinda dengé le hau sina/ senget le hau le,  cama raja ce’e.  tela galang pe’ang/  gawok api ce’e,  pesa api data/  mose api dami.  Ho’og dé hang di’an rani kali ngasangn.  Kaing le dani kali/  cebo weki/  cebo weki.  Ho’og dé hang rani, titong ata kopn kali/ palong ata di’an,  néka benta réha/  néka pola pohang,  néka mbesol oné lewo/  néka pa’u oné ngaung,  ambet le wasé/  eko le beka kali,  tewar wua wecak wela,  wentang néka benang/  poto néka do’ong.  cimpal le di’a/  pedé le delék kali,  petu di’a le/  liwu di’a lau,  témék wa/  mbau éta,  wake caler nggara-wa/  saung nembong nggara-éta,  wake musi pu’un/  bok olo lobon.  Néka po’ong le jonggol/  néka reding le beti,  cama golo lonto/  cama mbaru ka’eng.  


Kerrrr.  

Ho’og dé téing dian hang rani kali ngasangn.  Néka nentung oné tuka/  néka balas oné bara,  kerrrrr.”Ata da’atn. “kerrr. 


 Kali ngasangn hitug torok,  torok toé kop/ pau toé patu,  ngong tuka laus rapu/  tuka pe’angs Déwa,  tuka les Dédék;  ngong bentang réha/ polag pohang,  ngong mbesol oné lewo/  pa’u oné ngaung,  po’ong jonggol/  reding beti,  toé tewar wua/  toé wecak wela, ngong wentang benang tai/ poto do’ong,  toé paeng le kome/  toé cimpa le di’a/  toé pedéng le delék,  toé baca ranga/  toé bolek loke;  ngong rekok lebo tai/  ro’e ngoel,  toé pe’ang hang mane/  toé ita hang gula,  toé kakor manuk/  toé ngkang acu,  toé petu le/  toé liwu lau, toé témék wa/ toé mbau éta, toé wake caler nggara-wan/ toé saung nembong nggara-étan,  toé wake musi pu’un toé bok olon,  toé cama le Déwa Pe’ang,  toé cama le raja ce’e.  so rempas cecak cawi le mbolot lonto toko. 


Kerrr. 

Ho’o  Hang Rani….


“Kerrr. 

Ho’og dé hang di’an rani.  Cebo weki kali/  mose api oné,  tela galang pe’ang, cama raja ce’e.  cekel ndé-weng kéta urat manuk.


 Kerrrr.”  “o, pe’ang koé ge kose-oooo!” “O, sambu di’a kéta urat manuk ho’o itu-o!”  “Ooooo!” 


Doa ini bagian manuskrip Verheijen dan sudah ada dalam Ensiklopedia Manggarai – 10 jilid

Catatan saya:  Saya  copas awal totok di atas. 

NB: Dalam  Baris kedua  ada  kata Nela. Apa maksudnya? Ini kesalahan ketik atau  memang seperti itu?   Dugaan saya  salah ketik, sebenarnya Neka (Jangan). 


 Kerrrr!

 Ho’og dé hang di’an rani.  Nela  (?) balas oné bara/  néka ngentung oné tuka.

_________





Rabu, 16 Agustus 2023

NGASANG PO'NG ONE MANGGARAI

 NGASANG PO'NG ONE MANGGARAI

  1. Muku (Muku Molowae, Muku Dima, Muku Dara, Muku Tapa,  Muku Susu, Muku Meja, Muku Rata, Muku../ Sange..)
  2. Teu  (Teu  Resa, Teu Betong, Teu Dara).
  3. Nangka (Nangka Manuk)
  4. Welu
  5. Nio
  6. Woja (Dewi, woja Longko, Woja IR, Woja......)
  7. Latung (Bakok, Latung Dara, Latung Roje).
  8. Rasi
  9. Kala (Kala kaba, kala ......, kala  wua)
  10. Lia (Lia koe, lia mese (kaba)
  11. Wunis
  12. Lasi teu
  13. Laja
  14. Cengke
  15. Kopi (Kopi Raja / Juira, Kopi tuang, kopi unggul, kopi kolumbia)
  16. Teko (Teko tana masa, teko wae).
  17. Betong 
  18. Pering
  19. Talok (woli)


JPS, 16 Agustus 2023

Minggu, 13 Agustus 2023

BENGKES (=BANGGA? ) MANGGARAI

 BENGKES (=BANGGA? ) MANGGARAI



Bangga, Putra Manggarai, Flores,  NTT - Pater Bonavantura (Even) Julung, Cs -    menggantikan Paus membacakan Injil di Vatikan pada........ 2023.  (NB: Dalam deskripsi di youtube  tidak diberitahu kapan  hal ini berlangsung). 


Sumber  

1. https://www.youtube.com/watch?v=Dv-biDb_N90

2. WAG,    diunduh,  Senin, 14 Agustus 2023.

_________








Jumat, 04 Agustus 2023

PEKIKAN CACI

 PEKIKAN CACI

https://www.youtube.com/shorts/4OBcV5B-yn8


1. PACI CACI

Paci Tarian Caci Adat Manggarai

Lirik-lirik ke kiri ketemu timi

Lirik-lirik ke kanan  ketemu  pacar

Lihat ke depan ketemu teman

Balik  ke belakang  ketemu mantan

Saya  pikir  mantan  masih perawan

Padahal mantan  sudah jadi jan?  janda

 

Cubit tangan (pipi) nona tidak dingin

Cubit paha  nona tidak panas

Cubit  dada  nona  minta , tam? Tambah

 

Muda-mudi suka bertulis

Muda-muda suka bersurat

Surat-surat nanti dapat

Sampai calon ada.

 

Apa lagi

Tulang masih kuat

Toko masih bok

Darah masih panas

Pinggang  masih ri? Riangan


JPS, 4 Agustus 2023.