Sabtu, 07 Maret 2020

DERE (MBATA, DANDING ) KEBANGSAAN

DERE  (MBATA, DANDING )   KEBANGSAAN

1. MBATA  17  AGUSTUS
https://www.youtube.com/watch?v=i9jMhpJrQlk

S1: O........ u o  lawa  Manggarai  o..... o  lawa  Mangggarai.

    Tombo de ema  Soekarno ge, ajar de  ema Hatta ge 

    E  bebas  merdeka  go  dite   tana ge 
    Tanggal  sampulu pitu ge   agu wulang alo ,  pat mpulu lima go   merdeka ge 

W:  Mai tite ge  mai ge, mai tite  nuk ge, e bebas  merdeka  go dite  tana ge. 

       Neka ngonde  holes  ge, neka mejeng hese ge 
       E  dia'n  PELITA go  dite  tana ge

S2: O........ u o  lawa  Manggarai  o..... o  lawa  Mangggarai.

   Kole tana  data Belanda ge, kole  gendang  data Jepang ge 

   Yo rang     dite  tana go Manggarai e 
  

W:  Mai tite ge  mai ge, mai tite  nuk ge, e bebas  merdeka  go dite  tana ge. 


       Neka ngonde  holes  ge, neka mejeng hese ge 

       E  dia'n  PELITA go  dite  tana ge



C-AR:  Kole  tana data   Belanda 
W:  O...o.oo.o u o.

C-IW: Kole  tana data   Jepang 
W:  O...o.oo.o u o.

W-IW-AR: E a  o  ae, aa o ae   ae a....
                   Eang   ae  o  manik  de  lawa   kole  tana data  lau  mai 

                  

 S3: O........ u o  lawa  Manggarai  o..... o  lawa  Mangggarai.

  Penong  tana  temu  tana ge   lako bemo bilang  beo ge

   E  majun  pembangunan  go dite   tana ge 
   

 W:  Mai tite ge  mai ge, mai tite  nuk ge, e bebas  merdeka  go dite  tana ge.  

       Neka ngonde  holes  ge, neka mejeng hese ge 
       E  dia;n  PELITA go  dite  tana de

  S4: O........ u o  lawa  Manggarai  o..... o  lawa  Mangggarai.

         Lako londang ngo sekola  ge, porong buku kali  nuk  ge 

         Te  wur  buta  huruf go  dite  tana ge 


 W:  Mai tite ge  mai ge, mai tite  nuk ge, e bebas  merdeka  go dite  tana ge. 

       Neka ngonde  holes  ge, neka mejeng hese ge 
       E  dia;n  PELITA go  dite  tana de

 C-AR: Lako londang  koe  ngo sekola

W: O...o.o.o. u .o
C-IW: Porong  buku kali nuk 
W: O...o.o.o u ..o


W-IW-AR: E a  o  ae, ea  o ae   ae a....

                   Eang   ae   ea  o  manik  de  lawa   kole  tana daat  lau  mai


2. PANCASILA  - UUD 1945

https://www.youtube.com/watch?v=JV8_jhmcTEk

SDK BUGIS PADA FESTIVAL 2017 (FULL VERSION)

https://www.youtube.com/watch?v=ZRjvMeP2ti8

S-AR: Mai taung go....(2x)  sangged   lawa ditet  Manggarai Timur
W: Mai pande  rame  tite  go...sangged  lawa, pande  rame ge  one  wie  hoo
S-AR: Etan  tua'  go  wan  koe  go  sangged  lawa  ditet   mai  sapang  tana.
W: Mai sapang tana  dite go, sanggen  lawa   lonto  leok ge  rewo kaeng  beo
S-AR: Ema Yoga  go ema  dite go  sau landuk  ditet Manggarai Timur
W: Sangged ase   kae  tite go.... neka  tuka  peang  mai  wintuk ge Manggarai Timur
S: AR:  Ema Yoga go ema, Ema Yoya go porong lanjut  pembangunan one tana dite
W: Sengget  lite mai taung  sengget, toing  molor  kudut  itan ge mose  ata  dia'n.

S-AR: Mai taung go....(2x)  sangged   lawa ditet  Manggarai Timur
W: Mai pande  rame  tite  go...sangged  lawa, pande  rame e  one  wie  hoo
S-AR: Ema Yoga  go ema  dite go  sau landuk  ditet Manggarai Timur
W: Sangged ase   kae  tite go.... neka  tuka  peang  mai  wintuk ge Manggarai Timur
S: AR:  Ema Yoga go ema, Ema Yoya go porong lanjut  pembangunan one tana dite
W: Sengget  lite mai taung  sengget, toing  molor  kudut  itan ge mose  ata  dia'n.

******

KAPU NEKA PAU (?)

S-IW: A...o..u .o ..ende  ema ge...a  o kapu...a o  kapu  neka  pau
W: O a o u ende  ema ge...a.. o pola...a.. o  pola  neka  gomal

S-AR:  A...o..u .o ..ende  ema ge...a  o pola...a.. o  pola  neka  gomal
W: O a o u ende  ema ge...a.. o  kapu...a o  kapu  neka  pau

******

 O MANGGARAI (?)

S-AR1: O Manggarai o  o u o ...a    a  golo  lonto de.....
     Salen....Selat  Sape, Wae  Mokel  awon
     Ca...kali  pantil  dite  to ame
W: E...a  Manggarai ..... E a Manggarai tana  kuni  agu  kalo.... A...o  rame  raes
S-IW : Rame  raes a...a..o u..o... Selat Sape, A.. u..o o.. Wae Wokel  nitu rahitn tana ga....
W: E...a.....a.... a...
      A...o..... o  Mori. A...o    ca  nai tite ga  kudut  jaga tana  dite......
      E a....Manggarai  tana pantil  dami ....
      A...o.....o  rame  raes


S-AR:2 O FLOBA....MOR  o  o u o ...a    a  golo  lonto de.....
              Flores....Sumba le.... Timor Alor  peang....main
              Ca...kali pantil dite  to ame
W: E...a NTT,   e...a  NTT tana  pantil dami a.....o.....  rame  raes
S-IW : Rame  raes a...a..o u..o... FLOBAMORA , A.. u..o o.. NTT    bengkes laing tai  ga....
W: E...a.....a.... a...
      A...o..... o  Mori. A...o    porong neka tuka  pe'ang  jaga tana  dite  ga......
      E a....NTT  e  tana pantil  dami ....
      A...o.....o  rame  raes
S-AR:2 O Indo....nesia   o  o u o ...a    a  golo  lonto de.....
           Salen...tana  Sabang, Merauke  awon
           Ta na .. pantil dite  to ame
W: E...a....mai  taung
      E a...mai  taug  sangged  ro'eng  do... mai  naka..... Pancasila
S-IW: Rame  raes  ga...a...o..u..o...Tna  Sabang, a..o..o..o...Merauke, nitu rahit  tana ga.....
W: E...a.....a.... a...
      A...o..... o  Mori. A...o    porong neka  nai woleng  riang'  dia' Pancasila.
      E a....Indonesia    tana pantil  dami ....
      A...o.....o  rame  raes

 ******

PANCASILA DASAR NEGARA

S:  Pancasila dasar negara Indonesia
W: Undang-undang Dasar  Negara  45
S: Undang-undang Dasar  Negara  45
W: Pancasila dasar negara Indonesia

S:  Pancasila dasar negara Indonesia
W: Undang-undang Dasar  Negara  45
S: Undang-undang Dasar  Negara  45
W: Pancasila dasar negara Indonesia



3.  2  MEI

https://www.youtube.com/watch?v=OFKriQCEq94&t=501s

PADUAN SUARA SMAN I NDOSO TENTANG

PADUAN SUARA SMAN I NDOSO TENTANG


RAME DUA MEI  (?) 

S: Ao ling (?)   ao  mai, taung  ..taung 
W: E..a....o... o...ling
S: Mai naka  lite   go...., 
W: Naka  dua Mei  ge ..  a..o... ling 
***
S: Ao ling (?)   ao  mai, taung  ..taung 
W: E..a....o... o...ling
S: Mai rame  lite   go...., 
W: Rame  dua Mei  ge ..  a..o... ling 

***
S: Ao ling (?)   ao  mai, taung  ..taung 
W: E..a....o... o...ling
S: Mai naka  lite   go...., 
W: Naka   dua Mei  ge ..  a..o... ling 
***


S: Ao ling (?)   ao  mai, taung  ..taung 
W: E..a....o... o...ling
S: Mai rame  lite   go...., 
W: Rame  dua Mei  ge ..  a..o... ling 
***

S: Ao ling (?)   ao  mai, taung  ..taung 
W: E..a....o... o...ling
S: Mai naka  lite   go...., 
W: Naka  dua Mei  ge ..  a..o... ling 
***
S: Ao ling (?)   ao  mai, taung  ..taung 
W: E..a....o... o...ling
S: Mai rame  lite   go...., 
W: Rame  dua Mei  ge ..  a..o... ling 



________________


KI HAJAR DEWANTARA

S1: Ema.....ema  ga...ou  ema...ge...... o...ae  ema ge.....ole ema ge 
      Ema  Ki Hajar go  ema ga..... Ema Dewantara go ema ga.....
W: I...o.....o... ae o .. ema , ae o .ema ,  ge...ema  ge , o...ae  a  ema  dami. 
     O...ae  ema Kihajar, o..., ema  Dewantara go  ema ge....
***
S2: : Ema.....ema  ga...ou  ema...ge...... o...ae  ema ge.....onaring  ema ge 
    Ema  Ki Hajar go  ema ga..... Ema Dewantara go ema ga.....
W:  I...o.....o... ae o .. ema , ae o .ema ,  ge...ema  ge , ....
      Ingar so sungtulodo  yo taen  na, Tut wuri dandayani yo taen na, 
      
      I...o.....o... ae o .. ema , ae o .ema ,  ge...ema  ge , o...ae  a  ema  dami. 
     O...ae  ema Kihajar, o...,  ema  Dewantara go  ema ge.
***

S3: S: Ema.....ema  ga...ou  ema...ge...... o...ae  ema ge.....ole ema ge 
    Ema  Ki Hajar go  ema ga..... Ema Dewantara go ema ga.....
W: I...o.....o... ae o .. ema , ae o .ema ,  ge...ema  ge , ..oo...ae  a  ema  dami. 
     O...ae  ema Kihajar, o...ae  ema  Dewantara go  ema ge....
***


S4: : Ema.....ema  ga...ou  ema...ge...... o...ae  ema ge.....ole (naring)  ema ge 
    Ema  Ki Hajar go  ema ga..... Ema Dewantara go ema ga.....
W:  I...o.....o... ae o .. ema , ae o .ema ,  ge...ema  ge , ....
      Ingar so sungtulodo  yo taen  na, tut wuri dandayani yo taen na, 
      
      I...o.....o... ae o .. ema , ae o .ema ,  ge...ema  ge , oo...ae  a  ema  dami. 
     O...ae  ema Kihajar, o...ae  ema  Dewantara go  ema ge.


_______________________________________



LAWA  GO   By:Felix Edon (?) ..... Ata  deren:  Sanggar Wela Rana   -  Irama  Rege  (?) 

Lawago (Felix Edon, 1988) - Sanggar Wela Rana - Flores The Singing Island 2021

https://www.youtube.com/watch?v=NN7Ln3D-37k

Nai sa anggit  tuka  ca leleng
Pande Majun osang momang Indonesia

S1: Lawag  o..... tanag o...
      Tana Indonesia  tanad e...
      Awon  Merauka salan  Tana Sabang
      Tana  dite osang  momang,   Indonesia.

      Riang  Pancasila
      Lorong Undang - Undang Dasar  Empat lima ('45) lawa e
      Bhinneka Tunggal Ika , 
      Lorong Wawasan Nusantara lawa e

Refr.: 

Nai sa anggit  tuka  ca leleng
Pande majun osang momang Indonesia

S2: Lawag  o..... tanag o...
      Osang FLOBAMORA   tanad e...
      Awon  Atapupu  salen  Selat Sape
      Tana  dite osang  momang,   FLOBAMORA

      Neka ngonde holes
      Agu neka mejeng hese
      Pande  maju tanad e 
      Bantang cama, reje leleng 
      Nipu wintuk kaeng tana lawa e

     Nai sa anggit  tuka  ca leleng
     Pande Majun osang momang FLOBAMORA

S3: Lawag  o..... tanag o...
      Osang  Manggarai    tanad e...
      Awon  Wae Mokel   salen  Selat Sape
      Tana  dite osang  momang,   Manggarai 

     Nai sa anggit  tuka  ca leleng
     Pande Majun osang momang Indonesia

JPS , 15 September 2021

******

NB:

Pada tahun 1980 - a  ada  bagian dari lagu ini yang  menyebut  Presiden kedua  RI: Soeharto

Seingat saya sbb: 

Ema  go....Soeharto....
Ema pembangunan tanad e.....
Ema  Soeharto, ema Pembangunan
Tana dite osang momang  Indonnesia

Ceing  kete  kole  eme  toe  ite hoo  lawa e
Mai teti wai' , mai pa lampa (?) 
Pande  majun osang momang Indonesia.


******

JPS , 15 September 2021

*********

30. O INDONESIA (?)   (Dere de  roe'eng)  editor: Frans Jelata


S: 

O Indonesia,  (1 21 56 ) 

porong temek wa,  agu mbau eta one mosed e ( 11  66 55, 22  56 4 2  45 2 5 41) ?

Mai go pea'ng  mai  go ata  dagang (11 2 16 56  55 4 2 54)

Nanang  weli  cengke, pala agu lada

Lut one  curup lorong one tombo  dise  empo....e


W:

Mai keta  taung tite ga ( 

A...lawang anak  bara

Agu  wua  tuka  tana Negara Indonesia

O Indonesia, porong todo kongkol agu  dole oles one  mosed e.


 Kamar  mandi - VMG 1,  dan JPS 4 Agustus 2022.


31.  MANGGARAI (?) (Dere de  roe'eng)  editor: Frans Jelata

S1: Manggarai a a o u o o a...golo lontod e.....

W: E...a......, Flores e....Sumba e a  Timo9r  peang  mai

     Ca (sa?)  kali pantil dite to Mori (mori?) e a NTT

     E tana pantil dami  a o o Manggarai

S2: Manggarai a a o u o o a  osang  loas'd e......

W: E...a......a o o Mori porong uwa haeng  wulang agu langkas  koe  haeng ntala 

S: E a NTT e tana pantil dami

W: A o...... o Manggarai.

S2: Manggarai a a o u o o a  beo elor  e......

W: E...a........  a o Mori porong wiko le ulu agu jengok lau wai

S: E a NTT e tana pantil dami

W: A o...... o Manggarai.

Kamar  mandi - VMG 1,  dan JPS 4 Agustus 2022.


_______


Mbata SMA Negeri 4 Kota Komba

https://www.youtube.com/watch?v=aTd9FW9KkhM


156 subscribers
SUBSCRIBE
Nyanyian MBATA yang dibawakan oleh siswa/i SMAN 4 KOTA KOMBA saat acara tos kenegaraan tgl 17 Agustus 2016 di rumah jabatan Bupati Manggarai Timur
Mnyanyian MBATA yang dibawakan oleh siswa/i SMAN 4 KOTA KOMBA saat acara tos kenegaraan tgl 17 Agustus 2016 di rumah jabatan Bupati Manggarai Timur


..........

S-IW: ....mai  apam o  ae
W:-AR .....koe  to  toe  ......
S-IW: ........
W-AR: 


C-AR: 
W: O  SMA empat o  ae,  mai pande  rame  ae a....ae..a......


S-AW: O...teing  kole 


S-AR: Nia  hae  danong  nggejang (?_ 



DIAN  PANCASILA

S-AR: .O...o...u.....o...u..o......a..e..... rame......e..ramna...... ........ae...ae....a....
          O  di'an  Pancasila... , o dasar negara
W-IW:  O di'an Pancasila o ae   O  dasar negara o ae 
W-IW-AR: 
Contrapung: - IW: Ae----ae  a...o ele na.... ae---ae  a.......
Aontrapung - AR : Ae.....ae...a...e.....a.......
W_IW-AR : A....... o...u....o....ae.......   ae...i....o..... 
S-IW: O...teing  kole...... loke  cepa...... naig o  eang  ae..... 

S/C-AR: O....... eang...a....a..a..o..u...ae..... lawa  mai e......  ?)   
               Ai o  ole  lawa  mai loreng (joreng e) lawa 
W-AR: O weleng o  ae...... o weong ko ae..... ae...ae...a...... 
             A....ei...o...remen...  kong  koe a kong  koe  dengen kong  koe, 
             hanang hau  Lanur  ronan .....e  dian....Pancasila .  (?)  

S/C-AR: O....... eang...a....a..a..o..u...ae..... lawa  mai e......  ?)   
               Ai o  ole  lawa  mai loreng (joreng e) lawa 
               O dia; PELITA o  gerak neteng  desa
W-IW: O dian PELITA  o.....ae......, o gerak  neteng  desa.....o...ae...... 
  W-AR:   Ae...ae...a  ole  ramen  ea....ea..... 
W-AR_IW: A.......ouo  ae....... Ae i...o... le  mai 

/SIW: O teing  kole oke (loke)?) cepa  naig o....... ole.....(Benge  Wuk?)

LAKO KOLE RONAN O - WAI KOLE WINAN O

C/S: IW: E,,,,,,,,,,dendut  naig o  o le  ......nai go........
               Beog  o...o  ende.......... (?)  Beog  o......emam..... 
               .....rame  go  eang  .......
C-IW-AR: Laki kole laki kole  rona laki kole  laki kole  ronan o....... 
W:  E...o............ronan o e lau a...... 
S/ C_ IW: Wai kole...wai kole  winan , wai  kole  winan o.... .. 
W: E...o............winan o e lau a....

BENGE WUK  (?) 

S-IW: .... go  io     eleng  o.....io  eleng  ule......e  leru  le  mbaru 
C E...o.....ae..o...o....le le na..... rame-ramed go ia....ae o....
W: E....o.......o.....o.....e..o...e...a...o...ia...e..ara...lalala.....

S-IW: E...o.....ae...o.....o....o.....lele...na....  rame-rame o  ia...... ae o..... 
W: E....o.......o.....o.....e..o...e...a...o...ia...e..ara...lalala.....

      A....e....a.....o....... o...o....o........ 

W: E....o.......o.....o.....ramen a....... minak ae pande lobo wae (hae?)

S-IW: Le...o...a..o...le...... 
C.W-AR: O...le......e....o..le......
C/ W-IW:Le...a...le.... 
WAR: Le..a...le...a o...le...... 
            Inang bon  toe  inang lami ta  amang bon  toe  amang  lami ta 
             Nggitun  kaut, nggon  kaut o Benge  Wuk e.... 
C-AR: O...le...le..a..le.......
C-IW: Le...a...le...... 
C-AR: O...le...a le..a..le.......

S-IW: Le...o...u le....... o...le.....  



S-IW: Inang o....e.......i......o...amang  o....e  (?)
           O...o....renti / nenti / leti   (?)   ge   e......i  ..... (?) 
           Beo...go...o....... Manggarai....... e...mata  Rue i.... bangga e (?) 
 S-IW: E...o.....ae...o.....o....o.....lele...na....  rame-rame o  ia...... ae o....
W-AR-IW  : E....o.......o.....o.....e..o...e...a...o...ia...e..ara...lalala.....
S-IW: E...o...ae o...o...o..lele na...... rame-rame o  ia...... ae o...
W-AR-IW  : E....o.......o.....o.....e..o...e...a...o...ia...e..ara...lalala.

JPS, 15 Nov. 2021

NB: Dere hoo   = (mirip)  dere data Ruteng / Kons  Nenggor - Ruteng (Damang Lelo link).

______________

_________

Mbata Manggarai

SDK Coal, Desa Coal , Kab. Manggarai Barat, Flores, NTT
https://www.youtube.com/watch?v=s6B7ZxGGanM

14 subscribers

RANA  (RAME?) KOLE  (?) 

S: Merdeka tana a.......




S: ..........
W: Rana  kole  raeng e



_________

https://www.youtube.com/watch?v=q7Tl9JxAeR8

"Mbata" SMPN 6 Cibal




1. 

S: 
W: O....de  le...mai ,e...a...e...a  skola  Lendar (?)  le...........(?)
S: O....a...o.....  yole  a....o.......    ae...... 
     O  melon to (/)  melon to (?) ae....ae....a...... 
     Neka  temo  lejong   beo (?) ........(?)
     A...e.....    ae.....a  Wela  bombang (?) 

C-AR: O  ....YA...O...U O  A....LUTUR  LEWE.....   go  de  mai  embong  mese
            O.....o....dere   mai....... 
             E...a....e....a  sekola  Leda  (?) 

C-IW: O....ami le  
W: Leda mai ge...a......
     
C-IW: O....ami le  
W: Leda mai ge...a.....
       A..e...a....e....Leda...o.... o  
       O.....o   o  dere  mai........
       O  ae o  sekola  Leda  le  le  mai ......

(NB: Toe  dim  idep  dian laku  dere hoo. Manga kata-kata ata  toe dim nesan)


W: Eta  mai e a....a.....
      A...e..a........


2. RIANG DIA  PANCASILA

S-IW: Pinga  dia, riang  dia, Pancasila go.....
W: Lawa go.....o...o....
S-AR: Lima wake, lima tae, Pancasila go.....
W: Lawa go.....o...o....
      Ouo ae...ae.a.... a...o lawa e.......
      Kapu landuk ga...ae...o   pande  nau (?)
      Lonto  lodok ga...ae...o....  kudut  mopo sangged  tombo  molor   (lawa ga)   (?)
C-AR: O...o....neka  caling go lawa.....
W: A e o  eang  ae
C-AR: O...o....neka  timgul  go lawa.....
W: A e o  eang  ae
      Eio eang ae  tuung  ta, tuung ta,  jaga sama yo Pansila de (?)
      Pinga ta.....ae o  toing  dia. 
      Lorong ta  ae o .kudut  mopo  sangged  tombo  molor  (Pancasila  de?)


****

S-IW: Pinga  dia, riang  dia Pancasila go......
C-AR: ....
W: Toing  pintar  o de na, o pintar (pande  dia' (?) )
S-AR: Toing  pintar o de na, o pintar (pande  dia' (?) )
W;  Wake  caler o de na, wake  caler ngger wa

S-IW: Pinga  dia, riang  dia Pancasila go......
W: Lawa go.....o...o....
C-AR: Riang cama, ..... (?)   Pancasila go.....
 W: Lawa go.....o...o....
     Ouo ae...ae.a.... a...o lawa e.......
      Wake caling  ga...ae...o  ngger wa (?)
      Haju mongko ga ae o.... ...o....  kudut  mopo sangged  tombo  molor   (lawa ga)   (?)

C-AR: O...o....neka  caling go lawa.....
W: A e o  eang  ae
C-AR: O...o....neka  tingul  go lawa.....
W: A e o  eang  ae
      Eio eang ae  tuung  ta, tuung ta,  jaga cama yo Pancasila de (?)
      Pinga ta.....ae o  toing  dia. 
      Lorong ta  ae o .kudut  mopo  sangged  tombo  molor  (Pancasila  de?)
      
     Rangga  kaba ga aeo   jaga  cama (?)
     Woja  kampas ga ae...o....  naang  bara  agu  wengko weki  (Pancasila  de?)

(NB: Toe  dim  idep  dian laku  dere hoo. Manga kata-kata ata  toe dim nesan)

JPS, 25 Juli 2022

________

Full "Atraksi Budaya" Pemberkatan SMPN 6 Cibal (2011)

https://www.youtube.com/watch?v=4woLuSwE7BA






_________

E LAWA  MAI TAUNG

S1:Mai keta taung dite go lawa e, mai  naka dite  ...(langkar?) ga , 
  hoop de  ...galang (?) bantang ga, oe...oe lawa mai taung ga
W: Oe lawa mai taung, oe  lawa mai taung. hoo jayan bangsa  de


S2:  Mai...... hoop de tandan merdeka ga, oe oe lawa mai taung ga
W: Oe lawa mai taung, oe  lawa mai taung. hoo jetan  bendera   de  (ge?) 

S3:  Mai.keta taung tite go lawa ge, mai naka undang-undang dasar ga, 
     Kudut jayan dite negara ga, oe oe lawa mai taung ga
W: Oe lawa mai taung, oe  lawa mai taung. mai jaga undang-undang dasar. 



Mai keta  taung dite  go lawa e




Sumber: WAG  SDI Golowelu I, dipost oleh  Tarsi Gantura oada 17 Agustus 2022.

___________________________

****


1. PANCASILA


S1: Pancasila o de na o dian Pancasila
W2:  Pembangunan o de na o majun Pembangunan

S2:  Pembangunan  o de na, o maju pembangunan
S2: Pancasila o de na o dian Pancasila


2. TE NA


3. MERDEKA TETI ETA




****



Tidak ada komentar:

Posting Komentar