PUAR ANAK RONA - BEO ANAK WINA
PUAR: ANAK RONA ULU DE GOLO / BEO
Neka pande nggosak agu losak adak
tana Manggarai.Ai adak Hitu sesa mose dite. Sesa hitu mbate dise ami- pedeng dise ende – serong
dise empo. Eme nggosak adak tana manga
loang agu loeng mose. Lupi nitu mangan luang.Mose luang hitu mose tenggeng, lako le sa wa’i. Hitu tara nggo’n: reku agu meku nai kudut riang adak tana Manggarai.
Manga 5 sesa mbate dite ata Manggarai: Mbaru bate kaeng, natas bate labar, compang bate dari, wae bate teku, uma bate duat.
1.Mbaru bate kaeng:
Mbaru hitu betuan mbau ru. Manga
mbau one mose. Ite perlu mbau. Eme kolang leso bombang,ili laing mbau
konang, eme tik leso biring ili
laing mbau kilit. Konang agu
kilit hitu haju. Haju mesen perlun one mose dite. Te pande mbaru perlu haju. Perlu haju te pande siri
bongkok, leba,kinang, banggang. siri bongkok ba lemai poso. One ntaung 1981(?) du pande mbaru
gendang Wela,du emi siri bongkok,manga dere, ”kole le o
rewung kole le, o roko
molas poso kole le”.
Siri bongkok hitu one rapang dite
Manggarai molas le mai poso. Le hitu beon. Le hitu kaeng ata tua’n. Beo ho’ manga nain latang molas hitu ( haju te siri bongkok),ongo emin. Paka pesing one weki dite. Ata molas ho’ le poso ata
tuan. Betuan: Puar hitu anak rona de
golo. Perlu hiang anak rona. Co’ tara perlu hiang anak rona. Kudut lebo mose dite. Jaong de surak
nggeluk: “Hiang ga ende agu emam kudut sebo agu lewe mosem one lino”. Hitu tara nggo’n:
1.
Puar neka
lusa, apan kole te pande uma.
Jurak eme lusa puar
2.
Golo neka soso (poro). Eme soso (poro) golo tegi
ronco / dopo / wotos
3. Wejang
neka nggelak. Nggelak wejang pande mesa
sesa . Wejang tempat asi, te mora
mael tuke angkep, te mora masa lako satar
4.
Osang
neka ngkolak. Ngkolak osang tegi rongkas
agu mora.
Kudut adil mose dite one lino, perlu hiang bagian masing- masing.
Singke gisi iret,pati gisi arit.
Puar – puar muing
Po’ng – po’ng muing
Satar – satar
muing (satar mbambak)
Uma – uma muing
Mbaru – mbaru muing
Natas – Natas muing
Sompang – sompang muing
Boa – boa
muing.
Neka
pande kembe lambong.
(Refleksi one motor – Cempaka – Harapan Indah , 25
April 2013, pkl 10 – 11 dan 26 -4-2013)
Pande acara adak,betuan kudut selung agu saling nai. Samo lime –
samo nai
One ntuang 1982. Du panden Mbaru Gendang Wela, Ruteng - Manggarai, Flores. Ise kraeng ema tua golo, tua teno, ase kae ata rona, ngo sale puar Wae Sewe. Apa betuan ngo sale hitu? Kudut ngo poka haju de jiri siri bongkok Mbaru Gendang Wela. Du poli pokan, ise soso haju hitu kudut jiri balok te pande jiri siri mbaru. Balok hitu rakang ba ongger one beo / golo Wela. Di rakang haju hitu, rame keta. Sanggen weki rame naka hajo balok hitu. Du rakang ba one beo one mai puar, lawa situ dere. Ne nggo deren" Kole le... o rewung kole le, o roko molas poso kole le.....". Sanggen lawa dere sama lain du rakang hsaju siri hitu wiga sai le natas Mbaru Gendang Wela. Poli hitu haju hitu naa jiri siri bongkok mbaru Gendang Wela. Ata lonto one siri bongkok hitu ise kraeng tua golo / tua teno / tua beo. One siri bongkok hitu teong de gendang.
"Molas poco?" Apa betuan? "Oh... haju hitu ata molas. Le poso (puar) beon. Oh..... latang ata Manggarai, haju balok hitu rapang inewai. Cei ende agu eman? Manga ise empo le poso / puar. Wiga, puar latang ata Manggarai, puar / poso hitu neho keta ine agu ame. Ine hitu te rinding wie. Ame hitu te rinding mane. One mose leso-leso dite, eme kudut rinding mane lise ame, rinding wie lise ine, ite paka hiang ine agu ame. Latang itet ata Manggarai, puar hitu ine ame dite
Wiga, eme hiang puar / poso, ne nggoo betuan: hiang ine ame, anak rona, hiang ende agu ema ata lurang tali wua mose dite.
Don gunan puar (poso) latang te ite, neho:
1. Tempat tampung wae kudut jiri mata wae . Wae mesen latang mose dite. Weki dite perlu wae. Ne nggitu kole mbaru, natas, uma. Sanggen menan perlu wae. Wiga, perlu jaga puar, kudut kembos kin wae teku, mboaos kin wae woang (boang).
2. Haju mbaru / api. Mbaru mesen latang ite. Mbaru pande one mai haju. Nenggitu kole te pande api, perlu haju. Hitu tara nggo'n, neka luca puar ratang morang osang. Eme mora usang, manga don susa.
** One tombo turuk dite, manga cengata ine wai molas. Ngasan hi Rewung Ngoel. Rewung hitu le poso (puar) de beo kaeng. Rewung Ngoel ho' kawing agu hi Mashur Nera Beang Lehang Tana Bombang Palapa. One mai ise situ manga beka dite ata Manggarai, terutama ise sku Todo - Pongkor.
One tombo go'et data tua', ise soot toe di loas, saro lise (lata tua') reme le poso / puar. One dere manga: Nana Maksi O..., manga curup ne nggo' one dere hitu: "...Nana Maksi O.. ho de wulang meka le mai puar e... Neka oke towe botek koe... (2x) te jadi lapo laing.". Meka weru (anak koe hiot) ho' di loas, menurut imbi data Manggarai, mai le mai puar. Wiga, puar hitu latang ata Manggarai, tempat te teing mose. Neho keta ende ata loas mose (mensia, wae agu sanggen menan). Nitu tara ngo', perlu riang puar, ai puar hitu mose dite mensia. Rusak puar, rusak uwa, kose(ng) mose.
Puar / poso manga morin. Morin hitu jaga puar hitu kudut beka puar hitu.
Puar hitu latang ata Manggarai tempat kaeng data molas. Tantu ata molas hitu manga ende agu eman. One tombo turuk dite ende eman ga hi Rewung Ngoel agu hi Mshur.
*** One tumbo turuk dite kole manga ngasang : Patola". One dere: Endong Patola. Patola hitu molas dia, sama keta wulang.
**** Duhu rampas Cibal - Todo le Benteng Weol - Cancar, ata Todo nganceng pande kala ata Cibal wajol ise pake rewung tengkem te ceha tentera Todo. Iset Todo wangka taung bokong du rampas agu iset Cibal. Ise pake taktik: sondo Molas (Todo / Pelus) latang iset Cibal te tanda menang (rampas). Ata molas ho' leti one lobo jarang. Musi mai jarang hitu rewung tengkem. Ne nggitu lelo molas Todo (Pelus) sergagat adak Cibal tiba wida dia'. Pesta kali dise ga le Weol. Sengka para benteng lenga-lenga. Langu pesta ame mori. To doing kali tentara Todo olo mai ranga. Tembak taung tentara Cibal siot langu pesta. Kala Cibal. 4 (pat) dalu pau' agu sau' de dalu Todo: Rahong, Ruteng, Ndoso, Ndehes.
*** NUNDUK POCO KUWUS AGU GOLO UMPU: ASE KAE
(JPS, 25 April 2015)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar