Minggu, 15 September 2013

SEKI / MAWA / IRENG = TOTEM


Apa ceci (seki) hitu?
Seki hitu ireng hang nuru kaka (paeng)  ko  po'ng ai  nuru kaka (paeng)   ko po'ng  situ manga jasa (ponde pande dia / sampe) latang  te wau / empo de sa uku danong.

Dod tara seki, neho:
  1. Pake - uku Welo 0ne Wela - Cancar- Ruteng - Manggarai
  2. Kula - uku  Wae Rebo  Satar mese - Leweng - Wontong - Lembor , Sambir- Bajo - Lembor
  3. Mesak Rajong - uku Nua - Wela - Cancar - Manggarai
  4. Peti - uku Repok - Todo - Satarmese  agu uku..... Bung (anam) - Cancar - Ruteng.
  5. Rutung - uku Manus (Mukun, Ngusu -) - ; uku......( Todo, Satar mese) dan.....Rai(ise Pa Stef  Pelor, ata  Rai, asli Todo / Satar Mese). Sumpa toe hang Rutung wajol toe ting le ase  kae. Iset sili Todo, toe hang Rutung wajol Rutung hitu ata sampe  agu sambe  empo dise do kudut mata wajol mbeong we wa mai tana  one  nua Rutung  du bang  Rutung (Mari Beth Erb: Manggaraian p.......); Nunduk Timunng Te, Rutung  sampe ase  diha  timung te'hiot  pangkot ole  sili bongkok ba ngaung  mbaru le rona diha Timung Te'. Rutung sake  salang  wa tana te  salang lako de  ine  wai molas ho'. 
  6. Asu - uku... wa Robek, Reo - Manga hubungan  agu  tombo Empo Jou  agu  asu  siot  mbele / sekel Empo  rualau  Ndoso  agu  Ruis (Rego)? - Asu  ata  sampe  hia Lanur  - Timung Te'  du  sekel  Kode  soket   hiot ngoeng  kudut kawing  hia  Timung  Te'. * Nunduk  mangan  Ulumbu  wajol  pande  sengsara asu.  Asu  hitu  latang  ata  Manggarai:  empo.
  7. Melinjo - uku....Ndoso . Kepal laut  da'et  one  wae tasik. Selamat wajol poto le wase melinjo.
  8. Uku  Sesa  (Cibal) - seki Pumpuk  agu  Rok  (kaka)  - so'  nunduk? Toem  di baen.
  9. Paku mendung (one temek / mata wae): uku Ker (di Ker, Lasang - Kolang), Ndiwar (Wela), Karot (Wela? -  Menurut Geradus Jeharut, suku Karot  one Wela seki: Paku Mendung). Latang iset Ker - Lasang, ne nggo' Nunduk. Empo diset Ker - Lasang so' manga none wae. Ita liha sengata ata  tua'. Mai rei de ata tua' ema hitu: "Apa ho' le hau? rei diha agu toso Makung Mendung ata  todo one wae hitu? "Toe  bae  lako empo," wale diha. "Ho' ngasang paku Mendung. "Pu'ng leso ho' dengkir tedeng len hau agu waem ngger wa neka hang saung Paku Mendung"  pede de empo hitu. "I yo empo, " wale de empo uku Ker - Lasang hoo. Pu'ng  nitu maid  ise ga toe  hang  saung Paku Mendung. Paku Mendung hitu biasan todo one mata wae (tombo diha Ema tua Thomas. 
  10. Asu: uku  Welo  one  Todo - Satarmese agu uku Ker ? Paka?: Ne nggo' nunduk:  asu ho'  sampe  empo dise. Due kaer le asu ita  wae. Nunduk seki asu de uku Ker / Paka - Lasang Kolang: Epo dise ngo wonok / napat (berburu). Lahos lako. Masa wae. Toe  manga  sumang wae. Asu ngo one ngalor. Kaer le asu one ngalor hitu. Manga  awe. Inung hia wiga mose terus. wajol jasa de asu te pande manga  wae, pu'ng  nitu main hia agu waen ngger wa  toe  hang  asu. Ise  seki asu.  Itu tara  toe  hang  asu de  uku  Paka (Ker)  sale  Lasang - Kolang.
  11. Kokak : uku Robo (Munde)  awo Lurut , Tilir, desa Benteng Riwu (?) Kec. Boorong, Manggarai Timur ( Hasil  tombo-tombo agu Aprim putra Lurut, 15- 16 Jan. 2022  di  VMG I, Setia Asih, Tarumajaya, Bekasi, Jawa Barat).
  12.  
** Sumpa  mawa = sumpa  seki



Apa hitu seki?
Seki hitu reing te hang po'ng  ko paeng ai manga jasad latang uku.
Dod seki data one Manggarai, neho:
  1. Seki Pake diset uku Welo (Maras Welo) agu Cewar wa Paroki Meleng, Lamabaleda (ruis Reo)
  2. Seki Mesak Rajong diset uku  Nua (Wela, Cancar, Manggarai)
  3. Seki Rata diset.....(.... wa paroki Satar Teu) - rei hia Holen
  4. Seki Rutung dise uku....... (Wesa, Ngkaer - Tengger, Satar mese, Uku Pa'n  awoManus)
  5. Seki Kula diset uku..... (Wae Rebo - Satarmese)   agu uku.....(Leweng, Wontong, Lembor)
  6. Seki Rata de uku Mbojo  - wa ...... (Paroki Meleng - Lambaleda?) - tombo diha Holen.
  7. Seki Peti  de uku...... (sili  Repok - Todo, Bung -Lelak)
  8. Seki Asu de uku Welo (Todo) , ........(wa  Robek, Reo). Wajol asu ngance  ita wae le isuk agu kaer.
  9. Seki Rok (kaka)  de  uku  Pumpuk  awo  Sesa, Cibal
  10. Seki lusa  - --- kraeng  Gaspar  le  Sampar --- so Nunduk? -- damang  rei  iset  Sampar
  11. Seki Paku Mendung ( Uku Karot)
  12. Pake lempang golo (Uku Karot Lelak - mrt  Bpk Darius - ). Pake lempang   golo: pake ata  kaeng one  haju (= ngerek?).
  13. Lawo, kula, asu,   (Uku  Kina, keturunan Nggaeng Paju Lae  - Cibal)
  14. Paku Mendung, uku Nangka ( suu  diha Aman  Petrus Pani - Inang Agnes Kindung  - Semang , Kec. Welak, Manggarai Barat -  19  April 2021.




1.       Po’ng ata  manga  wungkut  (berbuku) : Mesak  Rajong  -  Nua – Teu  - Betong / Pering  - Latung -  Woja
2.        Asu: Loce/ Robek:  Empo Ngkileng / Jou  agu  pat asu  dise:  sekel  Empo Rua:  Empo  Jou losi eta  haju  pede. Rantang  nganceng  tuke  le  empo  rua,  sisik loken  liha  wiga nggelek  haju ho. Toe  nganceng  tuke de  empo  rua  wiga  selamak  hia  Empo  Jou. Asu  toe nganceng  mbeong: ”Mopo   golo, bae  pate, batu  mbaru”. Eme  mbeong  rei  iko. Asu bae eme  manga  ata katut. Irus  de  asu   nganceng  isuk  lawer  data / kaka. Asu: lolo poti wolo, dengang  ata  ba   sehak,  akit  ata   ba   kating / rani.  Empo  Jou  agu  nuk  api.  Jou  ita  nuk  api. Hia  batu   nus  api  hitu. Api hitu one  beo  Ndoso. Hia Empi Ngkileng ata  lami  bei  hitu.
3.       Kaka Ngkor:  seki de  uku  Pumpuk  -  Wesa -  Cibal??
4.       Rutung – Uku Pa’an (Manus – Riwu)  agu  uku  Todo (Satarmese Barat).



(JPS, 15-9-2013)
Seki Pake diset uku Welo (Maras Welo)


Welo Maras. Hitu ngasang   sa uku  one Wela, Kec. Ruteng, Manggarai, Flores, NTT. Ise so ireng (pantang /tabu) hang pake.  So' tara ne nggitu? Lut  one curup agu lorong one tombo dise embo danong, ise ireng hang pake wajol pake sampe empo dise danong te teing wae du deleng reme hangn    one salangn.
Danong  empo de uku Maras Welo ho' ngo lako tadang. Manga ba hang landing toe manga ba wae. Deming wae one salang.Ata danong deming lino te teing mose.  Lahos lako diha leso hitu. Darum agu masa wae hia empo ho'. Landing toe keta manga sumang wae. One sa ngalor masa, asi  nitu hia te hang. Gelang-gelang hang hia ai darum. Idek go... deleng, jegok, sekes agu meki. Welet hi empo ho' , to lako wa hang, wegeng pusu, benet nai. Kudut boat hia ho'.  Du hitu hia denge runi de pake. "Kreng---kreng.. kreng ...." ne nggitu kres de pake ruis tempat hang diha. Bom manga ba waen hi empo ho'.  Tegi sampe one pake te manga wae.
Tegi wae  one pake hia . Ne nggo' tilir agu gesarn   : Ole pake, sampe koeg aku. Teing koe  wae kaku  lite  kudut moseg.  "..... Denge le pake tilir diha  hitu. Toe beheng, toe repet-repet. Mboas wae one ngalor kaeng de pake hitu. Senang diha empo ho ge. Gelang-gelang dako wae wa ngalor na' one mu'.  Inung sampe puas hia  te mora deleng agu  sekes. Selamak hia one mai mata le deleng. Mai nitu main hia, lelo pake ho sebagai ata sambe hia wiga toe manga hang pake hia agu agu  waen ngger wan. Hia reing taung anak, empon agu sanggen wae engger wan te hang  pake ai pake poli sambe  mose dise one mai masa, deleng agu sekes.



Nunduk bana tentang Pake - Wae

Nggerang (empo data Ndoso): Ema diha Nggerang ngasangn hi Awang. Awang hitu one mai Pake. Ne nggo ceki dise: ..........., Pake sewae",......................



2 April 2013
Dicopy 16 Sept. 2013



Seki Asu de uku........(wa  Robek, Reo), uku Welo Todo, uku Kina Cibal.


Gauk  de  asu:
  1. Toe  hemong  salang / mbaru:  rei  iko  eme  mbeong  (Gnoti  seauton: refleksi: kembali ke dlm diri)
  2. Memetakan masalah. Bila  aman  baru  tinggal / tidur /buang  kotor /kencing
  3. Menolong  diri  sendiri  sebelum  ditolong yang  lain: jilat luka  sendiri supaya cepat  sembuh
  4. Tidak  lupa  tuan (altruis): bila  berburu  dan  berhasil dapat  binatang  buruan, dibawa  ke  rumah  tuan.
  5. Penciuman  dan  pendengaran  tajam. Bila  cium sesautu  yang  menggannggu  rumah / tuan  langsung  bereaksi  dan  siap membela  tuan.
  6. Hang  tai de mensia.



Ela:
  1. Mulut  sebagai  komponen  penting. Bila  ada  yang  tidak  beres,  pasti  bersuara: U   e  e k.....
  2. Moncong  mulut  untuk  membuat  tempat menjadi  lebih  baik. Tanah  digali  lalu dijadikan tempat tidur (Oncorle komong).
  3. Ela  itu  binatang  yang  dekat  dengan  manusia. Dagingnya  enak.
  4. Kelemahan  ela: lamban  (tidak  gesit),  manja/ selalu disediakan :  tidak  kreatif untuk  mencari  sendiri (hanya  tau  makan  n  tidur). 
  5. Libido tinggi. (?). Masih  kecil  sudah  bisa   kawin.


(Asu  n  Ela,  VMG  - JPS   1 - 4  Jan. 2014).



Tidak ada komentar:

Posting Komentar